تجربه رگولاتوری رمزارزها در سندباکس
به گزارش« نبض فناوری» در این نشست، رضا قربانی؛ عضو هیئت مدیره و رئیس کمیسیون فین‌تک نصر تهران، به عنوان اولین سخنران به این نکته اشاره کرد که علاوه بر موضوع طرح صیانت، یکی از موضوعاتی که از سوی مجلس، در روزها و هفته‌های اخیر خیلی مطرح شده، موضوع رگولاتوری رمزارزهاست.
او با اشاره به اینکه طیف کسب‌وکارهایی که در این زمینه فعالیت دارند متنوع است؛ گفت: «در سال‌های گذشته بخش‌های بلاکچین و کریپتو در ایران شروع به فعالیت کرده‌اند. ما دسته‌بندی ساده‌ای را درست کردیم و نزدیک به ۱۲ بخش شناسایی شده است. علاوه بر دو بخش معروفی که معمولاً درباره آن صحبت می‌شود یعنی ماینرها و تبادلی‌ها، بخش‌های بسیار مهم دیگری تنها در دنیای کریپتو و نه فقط دنیای بلاکچین وجود دارد که معمولاً مورد توجه قرار نمی‌گیرد. از جمله آن بخش‌های مهمی که در فضای کریپتو وجود دارد، بخش پرداخت است که متاسفانه گاهی به صورت پیش فرض برخورد برخی این است که معنا ندارد درمورد برداشت در این فضا صحبت کنیم و اصلاً از نظر فنی یا حقوقی موضوع را مردود می‌دانند در حالی که عالم کریپتو محدود به دو بخش تبادل و ماینینگ نیست.»
او افزود: «موضوعات روزمره زیادی وجود دارد از جمله بحث‌هایی که در مورد ماینینگ پیش آمده و نگاه خصمانه‌ای که به دلیل کمبود برق در کشور نسبت به آن وجود دارد. امسال توسط رئیس جمهور دستور داده شد که تا پایان شهریور هیچ‌کس حق ماین ندارد. در زمینه تبادل هم از ماه‌های قبل همیشه فضا، فضای منفی بوده و ما نسبت به تبادل هم هیچوقت فضای مثبت نداشته‌ایم. کلیت حاکمیت، نظام و دولت هیچگاه رویکرد صددرصد سلبی و منفی نسبت به این قضیه نداشته و همیشه نگاهش این بوده که باید رگوله شود، اما در تمام این سالها، حداقل براساس آنچه من دیده‌ام هیچوقت این اراده از سمت حاکمیت دیده نشد که رگولاتوری جدی در این فضا انجام دهد.«
دارایی‌های دیجیتال دچار خلل جدی است
به گفته قربانی در بخش ماینینگ مصوباتی در سطح هیئت دولت وجود دارد، اما در بخش‌های مهم‌تر از جمله بخش دارایی‌های دیجیتال ما دچار خلل جدی هستیم. او این نکته را یادآوری کرد که در دوسال گذشته شاهد شکل‌گیری سندباکس در وزارت اقتصاد بودیم. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که این سندباکس به آن پرداخته، بحث بلاکچین و رمزارز است.
به زیرساخت در فضای فناوری نیاز داریم
محمدجواد صمدی؛ قائم مقام مدیرعامل ققنوس یکی از حاضران در این نشست مجازی، درمورد رگولاتوری رمزارزها گفت: «اقدامات مختلفی بر اساس طرح‌ها و لوایح دولت و مجلس انجام شده است. طرحی با عنوان حفاظت و صیانت از دارایی‌های دیجیتال طراحی کرده‌ایم که به شکل عام سعی دارد یک چهارچوبی را پیشنهاد کند تا رگولاتورها بتوانند به شکل مشخص در فضای دارایی‌های دیجیتال از جمله رمزارزها البته نه فقط محدود به آن را تنظیم‌گری کنند. در این طرح، دارایی دیجیتال به عنوان یک مسئله پایه‌ای در قانون به رسمت شناخته شده است. دارایی دیجیتال می‌تواند یک رمزارز باشد، می‌تواند یک گواهی مبتنی بر طلا باشد و…ما نیاز به یک سری زیرساخت‌ها هم داریم که به آن فضای فناوری یا به قولی فضای ظرف می‌گوییم.«
تنظیم‌گری؛ سوغات نیمه دوم قرن بیستم
علی عبداللهی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و توسعه اقتصاد هوشمند وزارت امور اقتصادی و دارایی از دیگران مهمانان این کلاب هاوس بود که تنظیم‌گری به مفهوم نوین آن را سوغات نیمه دوم قرن بیستم دانست. او درباره هدف اصلی تنظیم‌گری توضیح داد: «هدف اصلی تنظیم‌گری این است که منافع عمومی در جریان فعالیت‌های کسب‌وکاری به خطر نیفتد. از سال ۲۰۰۸ و بعد از بحران‌های مالی، بحث تنظیم‌گری تشدید شد و گفتند اتفاقاً ما باید به سمت دولت تنظیم‌گر و بعد حکمرانی تنظیم‌گر برویم. این دیدگاه خیلی دیری نپایید. امروز مجدداً با این چالش روبه‌رو شده‌ایم که بالاخره باید دولت‌ها با همان رویکرد سنتی به سمت تنظیم‌گری بروند یا نه؟».
او تصریح کرد: «در مقاله‌ای با عنوان «واگذاری تنظیم‌گری» خواندم که ما با پدیده انقلاب فناوری مواجه هستیم و باید ببینیم آیا روش‌های سنتی ما در برابر این انقلاب فناوری جواب می‌دهد؟ همه این روش‌ها در دنیا چالش‌برانگیز است و عده‌ای به قول خودشان راه را پیدا کرده‌اند و عده‌ای دیگر هنوز گیج هستند. تنظیم‌گری فقط بحث مقررات نویسی و لایحه نیست. آنچه ما از تنظیم‌گری در ایران درک می‌کنیم صرفاً همین است، درحالی که اینگونه نیست و بخش بزرگی از کار رگولاتوری، جامعه‌پذیر کردن فناوری و مخصوصاً آموزش و آگاهی‌رسانی است. یک جمله طلایی از آلفرد چندلر وجود دارد که می‌گوید تمامی ساختارها و ابزارها در سازمان‌ها هر کدام سطحی از استراتژی هستند و باید آن استراتژی را دنبال کنند. ما اگر تنظیم‌گری را در فضای خلاء دنبال کنیم، ارزش چندانی نخواهد داشت. شاید تنظیم‌گری بتواند برخی ریسک‌ها را کاهش دهد، اما در مجموع نخ تسبیح نمی‌شود. باید مشخص کنیم که می‌خواهیم با بلاکچین در ایران چه کار کنیم و چه ارزش افزوده‌ای برای ما دارد؟ همینطور DLT و رمزارزها و… اگر این تکلیف مشخص نشود و تفکر استراتژی بر این امر حاکم نباشد حتی اگر صد مققره و لایحه و قانون هم بنویسیم، فایده ندارد.«
جای خالی فناوری‌های نوین در سندچشم انداز
عبداللهی براین باور است که هر جایی استراتژی نباشد، هر ارگانی در برابر فناوری‌های تازه احساس مسئولیت می‌کند! سازمان مبارزه با قاچاق رمزارز ها را مشمول قوانین قاچاق ارز می‌داند و به میان می‌آید، پولشویی هم همینطور و… اگر بدون برنامه دست‌مان را در دست فناوری‌ها بگذاریم، به هر سمتی که بخواهد ما را می‌کشاند. آن وقت باید تازه دنبال تمهیدات و مشکلات برویم.«
او یادآور شد: «ما سند بالادستی داریم، اما در این سندها اصلاً به فناوری‌ها اشاره‌ای نشده است. مثلاً زمانی که سند چشم انداز نوشته می‌شد، بلاکچین وجود نداشت که در موردش چیزی در سند گفته شود شاید اشاره‌ای به فناوری‌های نوین شده، اما فناوری‌های امروز داستان خودش را دارد. امروزه رویه تنظیم‌گری به شدت نسبت به رویکردهای سنتی تفاوت دارد. شعار اصلی این است که با نیمه سنتی مغزمان نمی‌توانیم دستور بدهیم و لایحه برای نیمه دیجیتال صادر کنیم.«
نمی‌توان با تکنولوژی بلاکچین مبارزه کرد
وحید والی؛ مدیرعامل هلدینگ نیک اندیش معتقد است اگر خودش را جای حاکمیت بگذارد، نسبت به فضای بلاکچین و… احساس نگرانی می‌کند و به نظرش این نگرانی به جا است. او می‌گوید: «مشکلی که ما داریم این است که هروقت مشکلی پیش می‌آید فوراً جنبه‌های منفی را می‌بینیم مثل پولشویی، قاچاق کالا و ارز و… بلاکچین از جانب حکومت هم تا حدی همین حالا پذیرفته شده است و همه می‌دانند بلاکچین یک تکنولوژی است که نمی‌توان با آن مبارزه کرد. بهترین کاری که به نظرم رگولاتور و حاکمیت ما باید انجام بدهد این است که تعاملشان را با افرادی که در این حوزه هستند بیشتر کنند.«
والی تاکید کرد: «کسب و کارها تا به حال خیلی شفاف همه چیز را ارائه داده‌اند که سره و ناسره قاطی نشود. ما انتظار نداریم قانون جامع و مدونی فعلاً نوشته شود همین که صرفاً چهارچوب‌گذاری و ریل‌گذاری کنیم تا قطار اقتصاد کشور بتواند حرکت کند، خوب است. اگر ما به این موضوع توجه نکنیم فرصت‌هایی برای فضاهای زیرزمینی و کلاه‌برداری به وجود می‌آید. مردم به هرحال این تکنولوژی را پذیرفته‌اند و تاحدی به دنبال استفاده از آن هستند.«
حکمرانی هوشمند را طلب کنیم
سادینا آبائی؛ مؤسس و مدیرعامل هلدینگ سیمرغ سامانه و عضو سازمان نصر تهران هم از حاضران این اتاق گفت‌وگو بود. او درمورد فعالیت‌های صنفی و مسئله تنظیم‌گری بیان کرد: «ما زمانی می‌توانیم ادعا کنیم باید تنظیم‌گری برای یک تکنولوژی خوب رقم بخورد که آن تنظیم‌گرها از ما یک مرتبه بالاتر باشند یعنی حکمرانی هوشمند را طلب کنیم. حاکمیت به معنای کلی زمانی که سطح دانش و آگاهی‌اش نسبت به یک فناوری بالا باشد، آن‌وقت است که می‌تواند تنظیم‌گری و قانون‌گذاری کند نه اینکه سطح سواد و آگاهی تنظیم‌گر و قانون‌گذار آنقدر پایین‌تر از حتی تشکل‌ها باشد که همه را به جان هم بیندازد! این اصلاً درست نیست. ما باید قبل از اینکه درخواست کنیم که خوب برای ما رگوله کنند، درخواست کنیم رگولاتورها سطح دانش و آگاهی‌شان را بالا ببرند.«
رگولاتوری به شیوه تخیلی!
امیرحسین مردانی، مدیرعامل و همبنیانگذار بیت پین بیشتر صحبت‌های اخیر در بانک مرکزی و مجلس را حول محور کریپتوکارنسی و اتفاقات آن دانست. او گفت: «رگولاتوری با این شکلی که بیان می‌شود شدنی نیست. در جمع برخی دوستان گفته می‌شود مثلاً بیت‌کوین بد است و بقیه کریپتوکارنسی‌ها خوب هستند! با این حد از درک ماجرا، ما می‌خواهیم با عده‌ای درمورد رگولاتوری حوزه‌ای مثل بلاکچین وکریپتوکارنسی و DLT حرف بزنیم که طبیعتاً خیلی تخیلی است!»
به گفته مردانی چه درگاه پرداخت را ببندند چه نبندند، مسیر خودش را ادامه می‌دهند، چه داخل ایران، چه خارج از کشور و رگولاتور و در نهایت اقتصاد است که ضرر خواهد کرد.
اشتغال‌زایی؛ برگ برنده استارتاپ‌ها
رضا قربانی در ادامه به این نکته اشاره کرد که فعالان بخش‌های امنیتی دغدغه‌های جدی دارند. او درمورد این دغدغه‌ها گفت: «دغدغه‌ها جدی و از جنس اقتصادی است. یک سری موضوعات مثل اخلال در سیستم پولی روبه‌روی آنهاست. ما ممکن است نگاهمان منوط به حوزه‌ای از این اکوسیستم باشد و بگوییم فقط همین بخش را می‌بینیم و بقیه‌اش مهم نیست و حل می‌شود، اما مسئله حل نمی‌شود.«
به اعتقاد قربانی بحث مهم دیگر در این حوزه بازار اشتغال است؛ اینکه چقدر می‌توانیم امیدوار باشیم که با توسعه این بخش اشتغال افزایش می‌یابد؟ یکی از جاهایی که حاکمیت در برابر اسنپ یا برخی دیگر از کسب‌وکارهای استارتاپی کنار آمد، مسئله اشتغال بود. اگر کسب و کاری نشان بدهد که اشتغالی ایجاد کرده باید مطمئن باشیم که درنهایت حمایت می‌شود.
احسان قاضی‌زاده، همبنیانگذار و مدیر عملیات اکسچنج اکسیر هم معتقد است اینطور نیست که ما در این سالها اصلاً رگوله نشده باشیم. خیلی از سقف‌هایی که امروز برای خودمان تعریف کرده‌ایم کاملاً خودخواسته بوده است.
در فضای بلاکچین به همگرایی نرسیده‌ایم
رضا جمیلی، سردبیر هفته‌نامه کارنگ، به این نکته اشاره کرد که رگولاتوری به شکل پیش‌فرض برای حاکمیت به معنای هم شکل‌سازی است. اینکه چه اندازه از انعطاف را رگولاتور از خودش نشان بدهد، به درجه چانه زنی، گفت‌وگو و صبوری و همگرایی در زیست‌بوم کسب و کارها بستگی دارد.
او بیان کرد: «فضایی که امروز در بلاکچین و رمزارزهای کشور شاهدش هستیم، هنوز به این درجه از همگرایی و زبان کسب‌وکاری مشترک نرسیده و شاید در تمام بحث‌هایی که می‌کنیم، موتیف و کلیدواژه مشترک بحث‌های ما این است که رگولاتور عقب مانده است، دانایی و آگاهی کاملی نسبت به حوزه‌ای که این روزها به شدن هوس و اشتیاق رگوله کردن آن را دارد، ندارد! از سوی دیگر باید چهارچوبی را سمت کسب‌وکارها در نظر گرفت و بیشتر گفت‌وگوگری کنیم که به نظرم به شدت در آن ضعف داریم.«
برای منافع خودمان چانه‌زنی کنیم
جمیلی افزود: «اینکه انتظار داشته باشیم دانش و آگاهی رگولاتور حتی برای حوزه‌ای که خودش را محق می‌داند که آن را رگوله کند، از ما زیادتر باشد، شاید ره به جایی نبرد. ما به عنوان کسب‌وکار وظیفه داریم و به عنوان کسانی که می‌خواهیم کار کنیم، به رگولاتور آموزش بدهیم و به او کمک کنیم قوانینی را در نهایت تنظیم کند که اول به نفع عموم و مردم باشد بعد به نفع ما کسب‌وکارها که برای منافع خودمان چانه‌زنی می‌کنیم.«
عدم پذیرش عامدانه بلاکچین
مجید خاکپور، رئیس کارگروه تبادل انجمن بلاکچین به این نکته اشاره کرد که فناوری‌های جدید به هرحال ممکن است از سازوکارهای دولتی جلوتر باشند، اما به نظر در اینجا به نظر این موضوع عامدانه اتفاق می افتد. او می‌گوید: «این فرضیه روز‌به‌روز در ذهنم قوی‌تر می‌شود که شاید بخش‌‌هایی از حاکمیت عامدانه تصمیم دارد این حوزه را به رسمیت نشناسد آن هم به دلیل مسئولیت‌هایی که برایش ایجاد می‌کند. یعنی ترجیح می‌دهد این حوزه قانون‌گذاری نشود و زیرزمینی باشد. شاید مثل خیلی از پدیده‌هایی که در کشور ما قانون‌گذاری نشده و ممنوعه است، اما می‌بینیم به صورت گسترده در جامعه وجود دارد، این مورد هم قرار است مثل آنها باشد و این کار هم عامدانه انجام می‌شود.«
کاربران پریشان در شرایط فیلترینگ
خاکپور در ادامه صحبت‌هایش از تبعات فیلترینگ گفت و به این نکته اشاره کرد که با مسدودسازی‌ها کسب‌وکارها زیززمینی می‌شوند و حتی ممکن است بعضی از آنها به این ایده فکر کنند که کسب‌وکارشان را از کشور خارج کنند. نیاز و تقاضا به فضای نوین وجود دارد و غیرقابل سرکوب است. شاید در کوتاه مدت بتوان جلوی آن را گرفت، اما در نهایت کسب‌وکارهای نوین راهشان را پیدا می‌کنند. در صورت مسدودسازی کاربرنهایی دچار پریشانی و عدم امنیت سرمایه‌اش می‌شود.
صیانت و حمایت از دارایی‌های دیجیتال در قالب یک کارگروه
سعید سلیمانی، مدیر کل توسعه راهبردها و سیاست‌های سازمان فناوری اطلاعات درپاسخ به این سؤال که آیا در دولت اراده‌ای برای جلو بردن رگولاتوری وجود دارد یا خیر، توضیح داد: «ما در سازمان فناوری اطلاعات اعتقاد داریم بدون مشورت با بخش خصوصی که به نوعی صاحب اصلی فناوری‌های نوین است، اصلاً نمی‌توان در زمینه فناوری‌های نوین کاری کرد. دانش حاکمیت خیلی وقت‌ها از نظر آگاهی در زمینه فناوری‌ها نسبت به آنچه در بخش خصوصی وجود دارد، عقب‌تر است. مدل‌ها و ساختارهای جدید رگولیشن شاید در پاسخ به همین مسئله به وجود می‌آیند مثل سندباکس و ...»
او ادامه داد: «قرار است ذیل همان موضوع یا مفهومی که در وزارت اقتصاد ذیل سندباکس شکل گرفته، کارگروهی تشکیل شود به عنوان صیانت و حمایت از دارایی‌های دیجیتال. ما از یک سو نگاهمان این است که رگولیشن در این حوزه باید مبتنی برمدل‌های جدید از جمله سندباکس باشد دوما صرفاً منحصر به تبادل یا استخراج نباشد بلکه نگاهمان باید کلان‌تر باشد و بحث دارایی‌های دیجیتال را مطرح کنیم. هدف این است که کارگروه صیانت و حمایت از دارایی‌های دیجیتال ذیل سندباکس شکل بگیرد و بتواند موضوعاتی را که گاهی مطرح می‌شود را مورد تصمیم‌گیری قرار بدهد.«
برای کسب‌وکار دیجیتال فاتحه بخوانیم
معظمی، فعال حوزه OTC در ادامه گفت: «ذیل اصلاحیه لایحه مبارزه با قاچاق ارز وکالا، رگولاتور، یعنی شورای نگهبان، دوبار طرح مجلس را رد کرده است. در ماده ۱۷ مصوبه موضوع الحاق ماده دو مکرر به قانون در تبصره هفت محل واژه دیجیتال و ارزهای رقومی جابه‌جا شود. اگر این طرح ویرایش و دوباره به شورای نگهبان ارجاع شود و اگر تصویب شود، فاتحه کسب و کار دیجیتال یکجا خوانده می‌شود یعنی کلیه تبادلات اعم از OTC ها، الگوهای تبادل، پلتفرم‌های تبادل و… همگی آنها و مشتری‌هایشان و کارمندانشان در زمره قاچاقچی قرار می‌گیرند.«
او در ادامه انتقاداتی را نسبت به طرح صیانت از کاربر و از دست دادن بلاکچین اتریوم، بیت کوین و قراردادهای هوشمند بیان کرد.
فضای تنی و ناتنی را پاک کنیم
افشین آشوری، رئیس سازمان نظام صنفی زنجان و رئیس کمیسیون بلاکچین سازمان نظام صنفی رایانه‌ای درمورد بحث نصر چه درتهران و چه کشور، معتقد است که این صنف کل حوزه بلاکچین را دربرمی‌گیرد و برای همه برنامه دارد. او تاکید کرد: «نباید یکدیگر را در این فضا تنی و ناتنی ببینیم و فکر کنیم مثلاً فقط بحث ماینینگ تنی است یا تبادل ناتنی است و ...»
او گفت: «من و رضا قربانی به عنوان نماینده‌های سازمان نصر در کنار همه کسب‌وکارهای دغدغه‌مند هستیم تا مشکلات برطرف شود و هدف حمایتگری است و تلاش می‌کنیم مسئول آن حوزه خودش مشکلاتش را مطرح کند چرا که او فقط می‌داند دقیقاً مشکلاتش چیست. تعدد انجمن‌ها و اصنافی که خود را دغدغه‌مند حوزه بلاکچین معرفی می‌کنند کار را خراب می‌کند. فعالان این اکوسیستم همه باید زیرپرچم سازمان نصر بیایند.«
در ادامه رضا قربانی به عضوگیری ۲۲ کمیسیون‌های تهران اشاره و یادآوری کرد: «افراد می‌توانند در کمیسیون‌های مرتبط با خودشان عضو شوند. قبل از عضو شدن در نصر کشور باید عضو نصر تهران باشند. این پروسه به دلیل بررسی مدارک ممکن است طول بکشد.«
ریشه دواندن در نهادهای دولتی
مسعود اسدپور، عضو هیات علمی گروه هوش ماشین و رباتیک دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تهران در ادامه گفت: «ما باید از حاکمیت تعریفی داشته باشیم. در حال حاضرمتاسفانه پراکندگی قدرت خیلی زیاد است. ضابط‌هایی وجود دارد مثل اماکن، کمیته فیلترینگ و… که اینها از نهادهایی مثل مجلس دستور می‌گیرند. وزارت اطلاعات، وزارت اقتصاد، قوه قضاییه، هیات دولت، شورای ملی فضای مجازی، بانک مرکزی و حتی ادارات بانک مرکزی جداگانه، همه ممکن است هر لحظه نامه‌ای بدهند مبنی بر فیلترینگ و اصلاً هم بعید نیست. در بانک مرکزی اداره نظارت، نظام‌های پرداخت، ستاد قاچاق کالا و ارز همه پراکندگی قدرت ایجاد کرده‌اند.«
او افزود: «اگر می‌بینیم دانشگاه یا نهاد دولتی نیاز به خدمات ما دارد و می‌توانیم مشکلی از او حل کنیم، باید وارد کار شویم و ریشه دواندن ما باید در نهادهای دولتی بیشتر شود تا ضریب ارزشی ما بالاتر برود و کمتر بتوانند با یک نامه ما را مورد تهدید قرار بدهند. شاید اگر کاربران کسب‌وکارهای ما زیاد نبود، خیلی راحت کار به پلمپ و فیلتر و اتفاقات بدتر می‌کشید. حاکمیت هم واقف هست بر این امر که به واسطه کسب‌وکارهای ما نیازهای زیادی برطرف می‌شود.«
رضا قربانی در ادامه به بحث آموزش مدیران دولتی تاکید کرد و گفت که طیف آنهایی که آگاهی دارند بیشتر شده، اما باید بازهم دنبال شود.
تفاوت داریم، اما تداخل نه!
آشوری هم به جمع کردن انجمن‌ها زیر پرچم نصر تاکید کرد. او با انتقاد از اینکه چرا فکر می‌کنیم فعالیت انجمن صنفی و نصر کنار هم تداخل دارد، عنوان کرد: «اگر بخواهیم خیلی تخصصی به قضیه نگاه کنیم انجمن می‌تواند تخصصی‌تر و بهتر عمل کند. البته دوستان در کمیسیون رمزارز در نصر از متخصصان هستند و من قبولشان دارم، اما نکته این است که حیطه کاری نظام صنفی و انجمن‌ها با هم تفاوت دارد ولی تداخل ندارند.«
سپس علی عبداللهی از لزوم حضور پلیس فتا در جلسات گفت و اینکه لازم است به کلاهبرداری‌ها در حوزه فناوری‌های نوین که زیاد هم هست، رسیدگی کنند. عبدللهی اظهار کرد: «با توجه به تجربیاتی که تا به حال به دست آورده‌اند، بهترین روش برای رگوله کردن رمزارزها سندباکس است».
فلسفه فناروی را رگوله کنیم
صمدی راد گفت: «باید یکبار برای همیشه از منظر صنفی دنبال این باشیم که فلسفه فناروی را رگوله کنیم. حتماً وقتی فناوری رگوله شود، محصولاتی که برپایه این فناوری ایجاد می‌شود اسمش هرچه که باشد، حتماً می‌تواند تنظیم شود و برای ذی‌نفعانش امکان مدیریت شده ریسک را فراهم می‌کند. همه استدعای من این است که خواستگاه و جایگاه همکاران ما در تعامل با طرح فضای رگولاتوری و حاکمیت معطوف و محدود به محصول نباشد. با ظرفیت‌هایی که سندباکس می‌دهد می‌توان به شکل هوشمند محصولات متعدد را مبتنی بر همان ریل تنظیم فناوری به نتیجه برسانیم.«
رضا قربانی هم اشاره کرد که این جلسات در پی این است که تسهیل فضای کسب‌وکار و حقوق مصرف‌کننده حفظ شود.
خسته نشویم!
حسین اسلامی، رئیس هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران به عنوان آخرین سخنران این کلاب‌هاوس از اختلال نهادهای حاکمیتی در نحوه مواجه با فناوری‌ها نوین گفت. به اعتقاد او: «این اختلال در مجلس قطعی است و بارها درموردش صحبت کرده‌ایم. در دولت قضیه متفاوت است و برخی جاها متفاوت عمل کرده‌اند. در وزارت اقتصاد سندباکس را می‌بینیم و با قدرت جلو می‌رود، اما در بانک مرکزی بازهم اختلال وجود دارد. اعتقاد ما بر این نیست که آنها دانش ندارند، بلکه به نظر می‌رسد جسارت لازم را برای اینکه موضوعات را محکم کارشناسی کنند، ندارند.«
در آخر او از همکارانش خواست که خسته نشوند. به اعتقاد اسلامی با استقرار دولت جدید هرچقدر که عدم هم‌خوانی و همسویی بین آنها و دولت جدید وجود داشته باشد، مطمئن باید بود یکسری موضوعاتی که امروز مطرح می‌شود، مدیریت خواهد شد. او گفت: «من اعتقاد ندارم حاکمیت دنبال این نیست که موضوع را رگوله کند، اما می‌بینیم که نیاز به زمان‌گذاری بیشتری است و دوستانی که سال ها زحمت کشیده‌اند می‌توانند بهتر از قبل با هم ادامه بدهند و باید مواظب بود بین تشکل‌ها اختلاف ایجاد نشود. بین برخی مجموعه‌های متخصص اختلاف هست. باید پایداری و صبر و پیگیری مجدانه داشته باشیم تا خروجی‌های حتی اندک حاصل شود».
