به گزارش «نبض‌فناوری»؛ علی بیت الهی، مشاور ارشد حوزه استانداد ستاد فناوری نانو در یادداشتی نوشت: امروز دنیا شاهد دستاوردهای خیره کننده گوناگون کشورما در عرصه فناوری‌های پیشرفته است. از جمله این حوزه‌ها فناوری نانو ایران است که در حوزه تولید علم، با بیش از یازده هزار مقاله علمی در سال ۲۰۱۹  رتبه چهارم در تولید مقالات علمی را به ‌خود اختصاص داده است؛ با فعالیت حدود صد دانشگاه که مجموعا حدو هشتادهزار مقاله ISI تاکنون منتشر کرده‌اند. در عرصه صنعتی و تولید محصولات، نزدیک به ۷۰۰ محصول صنعتی دارای تاییدیه توسط حدود سیصد شرکت دانش بنیان و صنعتی در صنایع مختلف شامل حوزه بهداشت و دارو عرضه کرده است. همچنین رسوخ فناوری نانو در بیش از ۱۵ صنعت مختلف شامل خودرو، شیمیایی، ساختمان، داروسازی، انرژی، بهداشتی و .... دستاوردها و جایگاه منحصر بفردی را در دنیا به دست آورده است.

همچنین ۲۰۷ نوع تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی اکنون در کشور ما توسط شرکتهای ایرانی تولید می‌شود که پشتوانه کلیدی برای صنعت نانو کشور است. علاوه بر این انتشار بیش از ۱۰۹ استاندارد داخلی و راهبری 7 استاندارد بین المللی در کمیته استاندارد ISO برای حمایت از صادرات شرکتهای ایرانی به بازار جهانی نقش مهمی دارد و سهم حدود ده درصدی ایران در تدوین استانداردهای بین المللی در کنار کشورهای آمریکا، چین، ژاپن و کره جنوبی در تاریخ تدوین استانداردهای بین المللی در ایران بی‌نظیر بوده است و نشان از این دارد که ایران اکنون صاحب صنعت و فناوری پیشرو نانو است.

اینها نتیجه یک برنامه جامع، چابک، و جهادی در ستاد فناوری نانو در یک مدت نسبتا کوتاه بوده است که امروز ایران در تصمیم‌گیری‌های بین المللی علی رقم تحریمها و فشارها حضور داشته و دعوت می‌گردد. تاسیس بیش از ۱۰ پایگاه صادراتی در کشورهای خارجی و صادرات محصولات نانو به بیش از ۴۵ کشور نتیجه چنین برنامه ریزی و اجرای پیگیرانه و جدی آن بوده است. این برنامه با آموزش و جهت دهی به دانش آموزان در بیش از ۹۰ پژوهشسرای مجهز به تجهیزات ساخت ایران توانمندسازی نسل آینده و ایجاد باور به خوداتکایی در آنها را نیز هدف گرفته است. این رویکردها و دستاوردهای آن پیام جدیدی را برای آینده کشور مخابره می‌نماید. اما سوال این است که آیا این پیام توسط کسانی که اهرم تصمیات و منابع را در دست دارند دریافت شده است؟

وقتی این پیشرفت‌ها و دستاوردهای مبتنی بر برنامه و هدفمند در حوزه نانو با برخی رویکردها در سازمان‌های گره‌خورده با بوروکراسی کشور مقایسه شود، تفاوت‌ها بیشتر آشکار می‌گردد. وقتی می‌بینیم بعضا جلسات و وقت مدیران ارشد کشور به کمبود کالاهایی مثل گوشت یا مرغ یا تخم مرغ صرف می‌شود متاسفانه این تصور حاصل می‌شود که بخش مهمی از بدنه مدیریتی کشور جز به روزمرگی و راه حل‌های کوتاه مدت اشتغال دیگری ندارند. وقتی توجه کنیم که امروزه داروی ضد سرطان نانوئی کشور که توسعه آن کمتر از یک دهه قبل آغاز شده به خارج از کشور صادر می‌شود و این دستاورد را با وضعیت اسفبار صنعت خودرو کشور با شش دهه سابقه مقایسه نماییم، تفاوت رویکردها و برنامه‌ها بهتر مشخص می‌شود. به واقع آنچه از مدیران کشور انتظار می‌رود این است که به جای دعواهای جناحی و بازی اتهام زنی به یکدیگر، دستاوردهای مثبت موجود و مسیرها و رویکردهای رسیدن به آن را مورد توجه و بررسی و ارزیابی قرار دهند تا شاید با برنامه ریزی و اقدام به جا و اتخاذ رویکردهای جدید در این جهت بتوان کشور را از معضلات موجود رهایی بخشید. اگر این کشتی به گل نشسته بوروکراسی زده مدیریتی کشور با همین جهت‌گیری‌های فعلی آن توان حرکت داشت لازم نبود اکنون مدیران رتبه بالای کشور یا نمایندگان مجلس ما جلسات خود را به حل معضلات موردی مثل کمبود مرغ و تخم مرغ اختصاص دهند.

ستاد نانو با ایجاد یک اتاق فکر تخصصی غیرجناحی و غیروابسته، و با اعمال سیاستهای راهبردی تشویقی و صرف منابعی دهها برابر کمتر از کشورهای رقیب، کمک نموده است تا ظرفیت‌ها و توانمندیهای بی‌انتهای دانشمندان و متخصصین این کشور نگاه دنیا را به خود خیره نماید. امیدوارم ما تحقق این آرزوها و پیشرفتها را در در سطح کلان و در کل کشور و در تمام بخشها ببینیم که البته لازمه آن از دست ندادن فرصتهای پیش رو است.

اکنون به موضوع اصلی که عنوان این مقاله به آن اشاره دارد می‌پردازم. اینجانب علی بیت الهی استاد دانشگاه علم و صنعت ایران و مشاور ارشد ستاد فناوری نانو در حوزه استانداردسازی بین المللی افتخار داشته‌ام بعنوان یک عضو کوچک خود را وقف توسعه این فناوری پیشرفته در راستای پیشرفت ایران عزیز نمایم و قصد دارم نکاتی را در خصوص موضوع مقابله با ویروس کووید ۱۹ و به ویژه نقش ماسک‌های مبتنی بر نانوفناوری بیان نمایم و درپایان این یادداشت پیشنهاداتی برای وزارت محترم بهداشت و معاونین و مشاوران محترم که شبانه روز درتلاش برای خدمت رسانی به مردم عزیز ایران هستند ارایه می‌شود. لازم می‌دانم قویا تاکید کنم که به هیچوجه در این مقاله قصد کوچک وانمود کردن زحمات این عزیزان وجود ندارد بلکه پیشنهاد اصلاح برخی رویکردها و مسیرها، به ویژه برای حفاظت بیشتر از پرسنل از جان گذشته بخش سلامت در کشور مطرح است.
با شروع شیوع ویروس کووید ۱۹، ستاد فناوری نانو با یک تصمیم سریع و اقدامات شبانه روزی و جهادی همه دست اندرکاران مبازره با این بیماری را با توانمندی مبتنی بر فناوری نانو د ر دستور کار قرار داد. در نتیجه این تلاشها تولید انواع محصولات شامل محصولات ضدعفونی کننده با ماندگاری بالا بر روی سطوح و افزایش تولید ماسک‌های مبتنی بر نانو بوده است. این ماسکها ابزاری مناسب برای کند کردن روند گسترش بیماری بوده و سازمان بهداشت جهانی نیز بر استفاده از ماسکهای با کیفیت مناسب تاکید نموده است. از ده سال پیش پیرو حمایت ستاد نانو از دانشمندان و شرکتهای دانش بنیان این حوزه، با دستیابی به فناوری پیشرفته الکترواسپینینگ، توسعه و تولید نسل جدیدی از ماسکهای مبتنی بر فناوری نانو در کشور ممکن شد در حالیکه غیر از ایران تنها کشورهای صنعتی مثل کره جنوبی و آمریکا دارنده این فناوری هستند.

در این روش الیاف با ضخامت نانومتری بر روی یک زیرپایه نشانده شده و توری با حفره‌های با قطر ۱۰ تا ۲۰ نانومتر در سطح ایجاد شده و ویروسها ، میکروبها و ذرات ریزی که ویروس‌ها ممکن است روی آنها سوار شده باشند در این توری به دام می‌افتند و این در حالی است که تنفس از داخل این ماسکها به راحتی و بدون مشکل انجام می‌گیرد. بازده این ماسکها از ۹۵ تا ۹۹ درصد بنا بر تکنیک ساخت متفاوت است. ستاد نانو پس از چهار سال تلاش در کمیته ۲۲۹ سازمان استاندارد جهانی ایزو ، استانداردی ( ISO/TS۲۱۲۳۷:۲۰۲۰ ) را مربوط به این نوع فیلترها هم با کاربرد در حوزه سلامت و هم در حوزه خودرو در سطح بین المللی به انتشار رسانید که خود افتخاری برای کشور محسوب می‌گردد و متعاقبا استاندارد فارسی متناظر ( شماره ۲۱۰۰۸ ؛ سال انتشار: ۱۳۹۸ ) نیز منتشر گردید تا این محصول و تکنولوژی توسعه یافته توسط دانشمندان کشور بتواند راه خود را به بازارهای جهانی نیز باز کند.

ظرف چند سال گذشته ده دستگاه از تجهیزات تولید مدیای این ماسک نانویی به کشور چین صادر شده و همچنین کره جنوبی نیز از دیگر خریداران این تجهیز سلخت ایران بوده است و کشورهای دیگر نیز تقاضای خرید دارند. اما قبل از شیوع کووید تولید ماسک نانوی ی در کشور زیر ۲۰۰۰۰ عدد در روز بود ، در حالیکه امروز با حمایت ستاد نانو و سرمایه گذاری قابل توجه نهادهای دیگر ظرفیت تولید روزانه تا بیشتر از پانصدهزار ماسک نانویی حاصل شده که با هدف حمایت از جان برکفان حوزه سلامت و مردم صورت گرفته است. اما جای بسی تاسف است که به علت برخورد غیرکارشناسی و غیر علمی در وزارت بهداشت به جای اجباری کردن استفاده از ماسکهای n۹۵ و n۹۹ که می‌تواند نجات بخش کادر خدمت گذار درمانی باشد و توان تولید پانصدهزار در روز این ماسکها نیز مشکل تامین را حل نموده است ، مواجه با حقایق تلخی می‌شویم. برادر عزیز و خدمت گذار ما جناب دکتر حریرچی بعنوان سخنگوی معتبرترین نهاد موجود برای تامین سلامت مردم ، در رسانه ملی ( مورخ ۲۱ تیر ۱۳۹۹ ) به مردم توصیه نمود که پارچه ای از جنس پیژامه استفاده کرده و در آن دستمال کاغذی سه لایه قرار دهید و این راه حل برای محافظت شما کفایت می‌کند.

بارها در برنامه‌های مختلف خانمی از طرف وزات بهداشت، در حالیکه پرچم وزارت بهداشت در پشت ایشان نصب شده بود به مردم آموزش می‌داد که چگونه پارچه معمولی را به ماسک تبدیل نمایند. اگر این رویکرد در ابتدای شیوع ویروس به دلیل نبود ماسک توجیه داشته است ( هر چند که یک راندمان ۴۰ درصدی هرگز قابل مقایسه با ۹۵ تا ۹۹ درصدی نیست و هرگز با هیچ توجیهی نمی توان سلامت مردم را به راه حلهای نامطمئن سپرد )، اما بعدتر که تولید ماسک به لطف خداوند به اندازه کافی در کشور انجام می‌شود چه توجیهی برای ادامه روند قبلی وجود دا شته است؟ چرا ماسکهای تست نشده و بی‌کیفیت داخلی و خارجی بازار را اشباع کرده است اما ماسکهای n۹۵ و n۹۹ تولید شرکت‌های دانش بنیان داخلی به دلیل عدم توجه و تبلیغ منفی انجام شده خواستار ندارد. آیا نتیجه این رویکرد لطمه همزمان به سلامت مردم و همچنین آینده بخش دانش‌بنیان کشور نیست؟ این در حالی است که این شرکت‌ها از صادرات کالای خود به دلیل نیاز داخل منع می‌شوند و البته هر فناور ایرانی آرزوی آن را دارد که ابتدا مردم میهن خودش از مزایای محصول او بهره ببرند. اما واقعیت تلخ تر این است که طبق مشاهده شخصی اینجانب حتی در مجهز‌ترین بیمارستان‌های پایتخت پرستاران و کادر پزشکی از ماسک‌های بی‌کیفیت استفاده می‌کنند و شنیده می‌شود که به توصیه وزارت بهداشت نیاز به استفاده از ماسکهای n۹۵ و n۹۹ حتی در محیط بیمارستانی نیز وجود ندارد و استفاده از هر نوع ماسک در دسترس تایید می‌گردد.

مسئولین ستاد فناوری نانو بنا به احساس مسئولیت و برای جلوگیری از تداوم این رویه اشتباه به وزارت بهداشت مراجعه کردند که متاسفانه بی‌نتیجه بود. من بعنوان مرجعی بر ادعای خود خوانندگان محترم را به مقالات متعدد علمی در مراجع معتبر بین المللی (از جمله در منبع شماره ) ارجاع می‌دهم تا احتمال هر گونه سوگیری شخصی را رد نموده و بر مبنای مطالعات معتبر علمی قضاوت شود. من به خود اجازه نمی دهم در حوزه تخصصی برادر زحمتکش و صدیق خود جناب دکتر حریرچی اظهار نظر نمایم و به همین ترتیب استدعا و انتظار داشتم ایشان و البته در واقع وزارت بهداشت قبل از اظهار نظر در مورد موضوعی مثل ماسک و انواع آن و کارکردهای آن که می‌تواند به بهای جان یا درگیر بیماری شدن تعداد زیادی از مردم و پرسنل خدوم درمانی تمام شود ، از دانشمندان و متخصصینی که عمری را در این حوزه سپری کرده اند نظرخواهی می‌کردند.

من به جمله ای از خود جناب دکتر حریرچی استناد می‌کنم که جان مردم را نمی توان به شوخی گرفت. ما شاهدیم که چگونه ایشان و جناب وزیر و تمام پرسنل وزارتخانه شبانه روز در مبارزه با این معضل ملی و بین المللی می‌کوشند و به همین جهت است که توصیه به استفاده از پارچه پیژامه و دستمال کاغذی به جای استفاده از فناوری پیشرفته ایرانی که با قیمت نازل در اختیار پرسنل درمانی و حتی مردم قرار گرفته به هیچوجه توجیه نداشته و ندارد. به ویژه پافشاری وزارت بهداشت بر این موضع در شرایط فعلی جای سوال دارد.

در انتها، راه حل پیشنهادی اینجانب اجباری کردن استفاده از ماسکهای n۹۵ و n۹۹ درمانی با برندهایی است که مجوز کیفیت یا همان نشان سیب سلامت را از خود وزارت بهداشت دریافت نموده اند. در حالیکه FDA برخلاف تمام رویه‌های پیشینن خود به دلیل فوریت موجود مجوزهایی در زمان بسیار کوتاه به محصولات جدید داده است چرا نباید چنین رویه‌ای البته با رعایت تمام ملاحظات سلامت مردم، در وزارت بهداشت ما در پیش گرفته شود. آیا نمی شود در خصوص همین ماسک که بعنوان ارزان‌ترین، در دسترس‌ترین و موثرترین روش کند کردن شیوع بیماری کووید ۱۹ مطرح است، جمعی از دانشمندان و صاحبنظران گرد هم آورده شده و در عرض چند ساعت به یک تصمیم درست، و منطقی برسند که مبنای اظهار نظرها و توصیه و رویه‌های وزارتخانه قرار گیرد.

متاسفانه عدم اتخاذ یک رویکرد صحیح منجر به این شده است که حتی در محیط‌های درمانی از ماسک‌های غیراستاندارد و بدون کارایی مناسب استفاده گردد و حتی در برخورد با این عزیزان مشاهده می‌شود که آموزش و اطلاع رسانی کافی به کادر درمانی در این خصوص صورت نگرفته است و از وجود ماسکهای با کارایی بالاتر اظهار بی‌اطلاعی می‌نمایند. در هر حال ستاد فناوری نانو نیز با توجه به مسئولیت و ماموریت خود ضروری می‌بیند این موضوع را با وزارت بهداشت و دیگر نهادهای مسئول در کشور و همچنین افکار عمومی تا حصول نتیجه مطلوب که همان اطمینان حاصل کردن از استفاده به جا و ضروری از فناوری‌های ملی در جهت سلامت مردم و کادر درمانی است پیگیری نماید. امیدوارم عزیزان محترم خدمت گذار در وزارت بهداشت این یادداشت را بعنوان توصیه برادرانه به استفاده بیشتر از نگاه کارشناسی و علمی در یک حوزه کلیدی قلمداد نمایند و ضمن تشکر صمیمانه از تمامی زحمات ایشان برای همگی ایشان آرزوی موفقیت دارم . امید است همگی در مبارزه علیه این بیماری و عوارض و پیامدهای آن موفق شویم.