منشا آلاینده‌ها را در نطفه خفه کنید

بر اساس گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران پایتخت کشور طی سال جاری تنها 15 روز هوای پاک را تجربه کرده است. طی روزهای گذشته میزان آلودگی هوا تهران به 165 رسیده که وضعیت بحرانی قلمداد می‌شود. گفته‌های متفاوتی در خصوص آلودگی تهران این روزها دیده می شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها آلودگی هوا دلیل استفاده از مازوت است.

نبض فناوری در این خصوص با محمد فلاح وادقانی دکترای محیط‌زیست گرایش آلودگی‌های محیط زیست به گفت‌وگو پرداخت. وی در خصوص فناوری هسته ای عنوان کرد: اگر فناوری هسته ای کشور ، توسعه پایدارداشته باشد می تواند منجی محیط زیست باشد.

در ابتدا در خصوص پیش‌زمینه‌های آلودگی هوا بفرمایید؟

در مبحث آلودگی هوا،تنوع آلاینده‌ها، وجود دارند. هزاران ماده به‌عنوان آلاینده وجود دارند که اگر در هوا بیشتر ازمقدار استانداردتعریف شده، وجود داشته باشند، به‌عنوان آلودگی هوا تعریف می‌شوند. چیزی که در حال حاضر در تهران به‌عنوان آلاینده در نظر می‌گیرند و گزارش میدهند آلاینده‌های شاخص(6آلاینده ی مطرح 3O، 10Pm،Co، Pb، So2 و No2 ) هستند که با افزایش این شاخص‌ها آلودگی هم در شهرها افزایش می‌یابد.

از طرفی هم آلاینده‌هایی مثل فلزات سنگین(عناصرکمیاب)، متان، هیدروکربن‌ها،آزبست،بنزن و ...... وجود دارند که غیر شاخص هستند؛ که حتی در شرایط معمول ، هوا کمتر اندازه‌گیری می‌شوند که گاهی اوقات مقدارشان دهها برابر مقدار استانداردمی‌شود. بعضی از این آلاینده‌ها بسیار مهم بوده چراکه سرطان‌زا هستندمثل آزبست،بنزن و هیدروکربن های حلقوی (PAH)و...که این سرطانزایی آنها به اثبات رسیده است که متاسفانه گزارش رسمی از مقدار آنها منتشر نمیشود ولی میزان آلودگی که الآن در تهران به مردم اطلاع‌رسانی می‌شود بر اساس همان آلاینده‌های شاخص قبلی است.

با توجه به اینکه زمزمه‌هایی در مورداستفاده نیروگاه‌های اطراف تهران و کلان‌شهرها از سوخت سنگین( مازوت)به گوش می‌رسد نظر شما در این مورد چیست؟

نیروگاه‌هایی که در اطراف تهران قرارگرفته‌اند انگشت‌شمار هستند. این نیروگاه‌ها در حال حاضر در این شرایط از مازوت استفاده می‌کنند. البته که این نیروگاه‌ها را می‌توان گازسوز کرد یا از نفت سفید که آلودگی کمتری دارند؛ استفاده کرد ولی دلیل اصلی آلودگی هوای تهران نیستند.

آلودگی‌ها به جمعیت، خودروها، صنایع، فعالیت‌های عمرانی و پسماند زباله‌ها و ...بستگی دارد و موألفه های زیادی دارد. بخش عمده آلوده‌کننده‌ها در تهران و سایر شهرها خودروها، جمعیت و صنایع هستند. این آلوده‌کننده‌ها هستند که بیشترین آلودگی را تولید می‌کنند. درسته است منابع دیگری مثل نیروگاه‌ها و استفاده مازوت ها در آلودگی هوا تهران تأثیر دارد اما دلیل آلودگی‌های تهران بحث سوخت و تعداد نیروگاه‌ها نیست بلکه شاخص‌های نامبرده فوق بیشترین آلودگی را ایجاد می‌کنند.

با توجه به پیشرفت های هسته ای وفعال بودن در تولید انرژی پاک چرا هنوز موفق به جایگزینی انرژی پاک در نیروگاه ها و کوره ها نشده ایم؟

لازم است بدانیم ما تنها یک نیروگاه هسته‌ای داریم که آن‌هم نیروگاه هسته‌ای بوشهر است. می توان در ایران نیروگاه‌هایی با سوخت هسته‌ای احداث کرد و مورد بهره‌برداری قرار داد که البته تکنولوژی آن را به راحتی دراختیارما قرار نمی دهند و راکتورهای مربوطه را فعلا نداریم .

از طرفی این بحث مرتبط باسیاست گذاری‌های کشوری است. بحث استفاده از نیروگاه‌ها خصوصاً نیروگاه‌های هسته ای نظارت‌هایی دارد ازجمله درمباحث ایمنی هسته‌ای و محیط زیست که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. ما در ایران تنها یک نیروگاه هسته ای داریم و این نیروگاه‌ها ،علاوه بر سرمایه گزاری سنگین اولیه نیاز به زمان طولانی برای احداث دارند و از طرفی دیگر استفاده از نیروگاه‌های هسته حتی در اروپا هم کمرنگ شده است. بعد از حادثه هسته‌ای ژاپن حتی کشور آلمان تعهد کرده تا سال 2030 تمام نیروگاه‌های هسته ای مورداستفاده را از دور خارج کند و به سمت سوخت‌های دیگر و منابع انرژی نوین برود.

چه راه‌کارهای جایگزین را برای کاهش آلودگی پیشنهاد می‌ دهید؟

کشور ما توانایی‌های زیادی در استفاده از انرژی‌های پاک دارد. با توجه به کویرهای وسیع می‌توانیم از انرژی‌های خورشیدی و نواحی بادخیز کشور از منابع انرژی بادی بهره‌مند شویم ولی متأسفانه این کار صورت نمی‌گیرد. از طرفی محل تولید آلودگی خیلی مهم است در کشورهای دیگر از مازوت و سایر سوخت‌ها استفاده می‌کنند ولی آن نیروگاه‌ها از شهرها دور هستند.

از طرفی هم مصرف گاز خانگی یکی دیگر از عوامل آلودگی است. از گاز طبیعی به‌عنوان سوخت ارزان استفاده می‌کنیم به این شکل ما منبع تولید آلودگی را در خانه‌ها آورده‌ایم. هر خانه یک خروجی گازی دارد که این باعث آلودگی شهر می‌شود. اگر این هزینه را در ساخت نیروگاه برقی استفاده می‌کردند و آن نیروگاه‌های گازسوز برای تولید برق ، در خارج شهر احداث می شدند و انرژی الکتریکی به شهر انتقال و به گرما تبدیل می شد. به این صورت آلودگی‌ داخل شهر کاهش می یافت.

برای حل معضل آلودگی تهران حداقل باید صدها کارشناس و متخصص این کار ،دورهم جمع شده و برنامه‌ریزی کنند و بر اجرای برنامه های شهری ،نظارت کنند . این روند پیش نمی‌رود حتی افرادی غیرمتخصص در این زمینه دخالت می‌کنند. درحال حاضرچه تعداد متخصص محیط زیست یا مهندسی محیط زیست گرایش آلودگی هوا در تهران مشغولند ؟ تعداشان به انگشتان دست در شهرداری یا محیط زیست یا استانداری تهران نمی رسد .
ازنظر من محیط‌زیست ،در حال حاضر یک شاخص است برای نشان دادن وضعیت کشور ،و گاهی هم بهانه ای می شود در دست سیاستمدارن ،درصورتی‌که در توسعه پایدار، محیط‌زیست به‌عنوان یک محور اصلی است. متأسفانه این قضیه نادیده گرفته‌شده و در زمان‌هایی که آلودگی شدت می‌گیرد مطرح می‌شود و باز دوباره به فراموشی سپرده می‌شود تا مجدداً آلودگی یا بحرانی زیست محیطی دیگری در کشور رخ دهد.

وضعیت محیط‌زیست ما خیلی خراب‌تر از آن چیزیِ که ما فکر می‌کنیم. آلودگی هوا بسیار محسوس هست به خاطر همین الآن به آن می‌پردازند و دیده می‌شود. درصورتی‌که سؤال می کنم ؟ الآن وضعیت بیابان‌ها، تنوع جانوری و گیاهی ما در چه شکلی هست؟ آلودگی آب‌وخاک در چه وضعیتی است؟

با توجه به آلودگی های شهری توسط سوخت های سنگین و فسیلی می توان از فناوری انرژی هسته ای به عنوان منجی محیط زیست یادکرد؟

با این وضعیت محیط زیستی و مدیریت ایمنی به نظر من فعلا نه! چراکه ما در حل ساده‌ترین مسائل ناتوان هستیم. اگر کشور ازلحاظ صنعتی و فرهنگی همان توسعه پایدار را داشته باشد بله می‌تواند. آلودگی در (نیروگاه‌ها و معادن ) از مصرف سوخت فسیلی یا گاز، بنزین و نفت بسیار ایمن‌تر و به‌صرفه‌تر است و آلاینده‌های کمتری دارد. البته تمام این‌ها مشروط به این است که کار حرفه‌ای انجام شود و بادانش نوین و فنّاوری صورت بپذیرد. با این شرایط ما مدیریت حل ساده‌ترین مسائل زیست‌محیطی در کشور را نداریم. در این شرایط استفاده از فناوری هسته‌ای برای تولیدبرق ،خیلی شاید مفید نباشد.

از طرفی هم هزینه راکتورها و ساخت نیروگاه‌ها بسیار بالاست. البته با توجه به این‌که ما در بحث هسته‌ای و غنی‌سازی، و کاربرد پرتوها ،دانش و متخصصین مربوطه را داریم اگر برنامه‌ریزی صورت گیرد و بودجه ی لازم اختصاص یابد می‌توان فناوری هسته‌ای را ،منجی محیط‌زیست دانست به‌شرط ایمن بودن و استفاده از تأسیسات جدید و راکتورهای نوین.

با توجه به گفته های شما پس این آلودگی هوا از کجا می آید؟

تهران یک شاه‌کلید دارد و آن شاه‌کلید در بحث آلودگی هوای تهران، تراکم است. برای مثال در سال شاید ما 5 درصد هوای تمیز در تهران داشته باشیم.

یکی از دلایل دیگر شرایط اقلیمی تهران هست که باید گفت باد، بارش و وضعیت پایداری هوا سه عامل مهم در حذف آلودگی‌ها هستند ولی ما این موارد را در تهران کم داریم. به‌طور مثال اگر 30 دقیقه بارندگی داشته باشیم ، آلودگی‌ها کاهش می‌یابد. اما در تهران بارش‌ها کم است و از طرفی دیگر تهران ازلحاظ بزرگی و تراکم بین 20 شهر اول دنیا است.میانگین تراکم در صد شهر اول دنیا تقریباً 2500-5000 نفر در کیلومترمربع است ولی در تهران تراکم شهر تقریباً 12000 نفر بر کیلومترمربع است که این تراکم خود باعث آلودگی تهران می شود.

خصوصاً با منابع آلاینده متحرک مثل وسایل نقلیه ای که به آلودگی هوا شدت می‌دهد.

از طرفی دیگر وضعیت باد در تهران خیلی وخیم است و باد از غرب به سمت شرق می‌آید که وجود برج‌های بلند در غرب شهر تهران مانع ورود باد و مانع تصفیه هوا می‌شوند.
در کل ما در طراحی شهری باید تجدیدنظر کنیم چراکه نیاز به بازنگری دارد. به نظر من اگر محیط زیستی ها در بحث سیاست‌گذاری‌های طراحی شهری نقش داشته باشند یا عضو شوراهای شهر باشند و در مسائل اجرایی حضورداشته باشند تا حدودی می‌توان مدیریت بحران کرد. البته به‌صورت فوری این کار عملی نیست و به‌صورت تدریجی باید این مسائل را رفع کرد.

فناوری های نوین چه تاثیری در آلودگی های هوادارند ؟

در بحث فناوری، ماشین‌های بنزین سوز و دیزلی فعلی کشورو تولیدات جدیدصنایع خودروسازی ما، به دید ما محیط زیستی ها نوعی طنز است با سوخت یک لیتر بنزینی که 2 تا 2.5 درصد ماده بنزن دارد یا گازهای sox، nox ودیگرآلاینده ها در محیط اضافه می‌شود. هر چه بنزین کمتر استفاده شود به نفع کاهش آلودگی است. بهتر این است که منابع موتورهای بنزین و گازوئیل سوز ما اصلاح شوند و از طرفی دیگر استانداردهای سوخت‌ها را بالا ببریم. کاری که نیمه‌تمام ماند و کامل انجام نشد؛ بنزین با استانداردهای یورو 4 یا 5 را باید در ابر شهرها و شهرهای با الودگی بالا توزیع می کردند .

از طرفی دیگر اگر انرژی‌های نو را به کار ببریم و از گرمایش زمین و پنل های خورشیدی می‌توانیم به‌عنوان منابع سوختی استفاده کنیم که در این زمینه ما خیلی عقب هستیم. داشتن تکنولوژی های نوین در این زمینه می تواند کمک حال ما باشند.

آیا می توان از فناوری های نوین برای کاهش آلودگی در تهران استفاده کنیم ؟

با توجه به آلودگی‌های اخیر در تهران، ما نمی‌توانیم از فنّاوری استفاده کنیم که یک‌شبه این مسئله را حل کند ولی ما می‌توانیم از تصفیه‌کننده‌های هوا برای جاهایی که ریسک زیادی دارند مثل بیمارستان‌ها و متروها استفاده کنیم. فنّاوری ‌های جدید مثل گردنبندهایی که آلودگی هوا را تصفیه و به منطقه تنفسی فرد انتقال می‌دهند جزو دستاورد های تازه جهانی هستند ولی بیشتر موضعی می توان استفاده کرد .

سیستم حمل‌ونقل ما نیاز به بازسازی دارند خیلی از اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها مناسب نبستند و ما می‌توانیم از فنّاوری‌های جدید و ماشین‌های کم‌مصرف استفاده کنیم. هنوز وسیله نقلیه‌هایی داریم که تولید 40 سال پیش هستند. حذف این‌ها به‌آسانی نیست باید مدیریت صورت بگیرد و یا یک فنّاوری جدید جایگزین ماشین های قدیمی ما شود.

وی در پایان افزود: در بحث محیط زیستی ما باید آلودگی را تولید نکنیم نه اینکه آلودگی تولید کنیم بعدازآن دنبال صنعت تصفیه و از بین بردن آلودگی باشیم. حذف آلودگی در منبع انتشار بسیار ضروری و حیاتی است.