رؤیای ۱۵ ساله «شبکه ملی اطلاعات» / سرانجام اینترنت ارزان به کجا رسید؟!
به گزارش خبرنگار «نبض فناوری» راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات امروزه یکی از اساسی‌ترین و راهبردی‌ترین موضوع در کشور است؛ چرا که راه رسیدن به استقلال در فضای مجازی و حرکت به‌سوی تمدن بزرگ اسلامی را برای هر کشوری به همراه دارد. در یک جمله شبکه ملی اطلاعات یعنی: «اینترنت» باید توأمان، «سالم، سریع، امن و ارزان» باشد؛ بنابراین با عملیاتی شدن طرح اینترنت داخلی در کشور، حتی در صورتی که اینترنت در فضای جهانی به هر دلیلی با مشکل مواجه شود، کاربران در داخل کشور می‌توانند از شبکه ملی استفاده کنند و نیاز خود را بر طرف کند. به این ترتیب، وابستگی به منابع خارجی اینترنت از بین می‌رود و استقلال در این زمینه برای کشور به دست می‌آید.
ایدهٔ اولیه راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در سال ۸۴ در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تحت عنوان «اینترنت ملی» و «شبکهٔ ملی اینترنت» مطرح شد و مراحل مطالعاتی آن نیز در دولت نهم آغاز شد. سپس در سال ۸۹ با عنوان «شبکهٔ ملی اطلاعات» در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد و طبق قانون برنامه بنا بود که این شبکه تا پایان این برنامه، سال ۱۳۹۵، کامل شود. تا پایان دولت دهم ضمن اصلاحاتی در طراحی، مرحله آزمایشی و پایلوت آن انجام شد. در دولت یازدهم، پس از تعیین الزامات این شبکه توسط شورای عالی فضای مجازی، نسخه اولیه آن افتتاح شد که شامل مرکز تبادل ترافیک داده زیرساخت و کارساز نام دامنه ملی می‌شود و امکان تفکیک ترافیک داخلی و خارجی شبکه را فراهم می‌کند، تا رشد تولید محتوای داخلی و استفاده بیشتر از ترافیک داخلی صورت پذیرد و هزینه‌های ترافیک کاهش پیدا کند و سرعت افزایش پیدا کند.
براساس این گزارش راه اندازی شبکه ملی اطلاعات یکی از الزامات حقوقی و قانونی نظام جمهوری اسلامی ایران است که در اسناد و قوانین بالادستی متعددی بدان اشاره شده است؛ یکی از این قوانین بالادستی، سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است. متاسفانه علیرغم اینکه مهلت قانون برنامه توسعه ششم در حال تمام شدن است (سال ۱۴۰۰ آخرین سال این قانون است) و تنها یک سال از اجرای این قانون بیشتر باقی نمانده است، شبکه ملی اطلاعات بعد از گذشت ۱۵ سال تحقق نیافته است و در این باره مقام معظم رهبری چندین بار نیز انتقادات و گلایه‌هایی به دولت داشته اند. این بی قانونی دولت در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در حالی است که کشور‌هایی مثل چین و روسیه، شبکه ملی اطلاعات را در مدت زمان کوتاهی راه اندازی کرده‌اند.
از سوی دیگر براساس آمار‌های وزارت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، ایران هم به تبع روند جهانی و حتی بیشتر از آن، هر روز شاهد افزایش حملات اینترنتی است. همواره اطلاعات در فضای مجازی در معرض سرقت است و هر چقدر مسیر تبادل اطلاعات طولانی‌تر باشد و اطلاعات در خارج از کشور ذخیره و رد و بدل شود، در این مسیر تهدیدات هم بیشتر می‌شود، بنابراین نگهداری و رد و بدل شدن بیگ دیتای عظیم از اطلاعات شهروندان روی سرور‌های خارج از کشور همواره یک تهدید است.
رسول جلیلی عضوی شورای عالی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار نبض فناوری گفت: در گذشته برای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات اراده‌ای وجود نداشت، اما اکنون این اراده به ویژه پس از نامه رهبر معظم انقلاب اسلامی به رئیس جمهور ایجاد شده و روند کار شتاب گرفته است.
طبق سندی که مهرماه سال گذشته توسط رئیس مرکز ملی فضای مجازی ابلاغ شد، شبکه ملی اطلاعات در یک مدل مفهومی چندلایه مطرح‌شده است. لایه ارتباطات، اطلاعات و لایه خدمات پایه که به دو بخش خدمات عمومی و محتوا تقسیم می‌شود. اکنون سه لایه ارتباطات، اطلاعات و خدمات پایه را جزو ارکان سطح بالای شبکه ملی اطلاعات می‌دانیم و در این خصوص بین مجموعه‌های مختلف وفاق ایجادشده است.
جلیلی افزود: وضعیت ما در لایه ارتباطی بهتر از لایه اطلاعاتی است و در لایه اطلاعاتی برتری‌هایی نسبت به لایه خدمات پایه داریم، اما، چون کاربران بیشتر از هر چیزی از لایه خدمات استفاده می‌کنند، اگر مشکلی وجود داشته باشد آن را از چشم وزارت ارتباطات می‌بینند.
وی اضافه کرد: اگر بخواهیم از شبکه ملی اطلاعات به خوبی استفاده کنیم باید خدمات خود از جمله پیام رسان‌های ملی و جویشگر‌های ملی را روی آن راه اندازی کنیم. برای موفق شدن این خدمات نیازمند حمایت خوب از آن‌ها و فرهنگ سازی در میان مردم برای استفاده از این نرم افزار‌های ملی هستیم.
در ادامه حمید ضیایی‌پرور کارشناس و پژوهشگر فضای مجازی، گفت: در رابطه با شبکه ملی اطلاعات، اظهار کرد: در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات باید سه لایه مهم مورد توجه قرار گرفته به طوری که در لایه اول بحث زیرساخت‌ها مطرح بوده که تقریبا در این حوزه به تمام اهداف تعیین شده دست پیدا کرده‌ایم.
وی افزود: منظور از لایه زیرساخت، زیرساخت‌های ارتباطی است، اگر اینترنت بینالمللی قطع شود یا در کشور به هر دلیل بخواهند اینترنت را قطع کند زیرساخت‌های داخلی اعم از اپراتور‌ها و دیتاسنترها، شبکه‌های ارتباطی، فیبرنوری و دکل‌ها و دامنه‌ها روی بستر ملی و داخل کشور تامین و قابل اجرا است؛ بنابراین ۱۰۰ درصد حوزه زیرساخت در شبکه ملی ارتباطات تحقق پیدا کرده است.
ضیایی‌پرور تصریح کرد: لایه دوم لایه پلتفرم و خدمات است که هر روز سرویس دهندگان و سکو‌هایی هستند که خدمات متعددی را برروی آن سوار می‌کنند و خود این پلتفرم‌ها صد‌ها نوع خدمات از قبیل خدمات جستجو، مروگرها، نقشه یابی و مسیریابی، پیام رسانی و شبکه‌های اجتماعی، تاکسی‌های اینترنتی و دولت الکترونیک را ارائه می‌دهند.
پژوهشگر فضای مجازی، اظهار کرد: لایه سوم محتواست با وجود ظرفیت و پتانسیل قوی در کشور هنوز به اندازه کافی نتوانستیم محتوا تولید کنیم. محتوا تنها متن نیست بلکه در فضای مجازی و شبکه‌های ملی اطلاعات و دیجیتال ده‌ها فرمت و شکل وجود دارد؛ متاسفانه تا به امروز در این عرصه دستاوردی نداشتیم. بخاطراینکه دانشگاه‌های کشور در خواب بسر می‌برند و متولیان حاضر نیستند که در این زمینه بودجه‌ای را در نظر بگیرند.
ضیایی‌پرور تأکید کرد: ایران ابرقدرت محتوا به لحاظ ظرفیت است، ولی به لحاظ عملی در این بخش ضعف دارد. کاربران ایرانی بیشتر دانلود کننده هستند تا آپلود کننده، به همین جهت محتوای خوبی در این زمینه نداریم؛
بنابراین چنین می‌توان برداشت که با وجود گذشت چندین سال از استارت پروژه اینترنت ملی هنوز این طرح به سرانجام نرسیده و انتظار می‌رود که با اجرای شبکه ملی اطلاعات بسیاری از مشکلات کلیدی در عرصه خدمات نوین ارتباطی برطرف شود.
