پارادوکسی که توسعه هوش مصنوعی در ایران به آن گره خورده!

به گزارش «نبض فناوری»، هوش مصنوعی به عنوان یکی از پایههای تحول دیجیتال و توسعه اقتصادی، در بسیاری از کشورها به یکی از اولویتهای اصلی بدل شده است. ایران نیز با توجه به ظرفیتهای موجود، در تلاش است تا در این حوزه حضور فعالی داشته باشد، اما ظاهرا لازمه این اتفاق، حل یک پارادوکس عجیب است!
از جمله موانع پیش روی کشورمان در این حوزه، هزینه هنگفت مورد نیاز برای تامین زیرساختهای هوش مصنوعی از جمله دیتاسنترهای مجهز به ابررایانههای قدرتمند در پردازش یا به زبان سادهتر، قیمت گزاف جیپییو است. مشکلی که یکی از راههای حل آن، استفاده از راهبر پردازش ابری است.
این راهکاری است که در دستور کار کشورمان قرار دارد تا جایی که دبیر ستاد توسعه فناوریهای هوش مصنوعی معاونت علمی ریاست جمهوری اخیراً به ضرورت توسعه پردازش ابری (Cloud Computing) برای پاسخگویی به نیازهای پردازشی هوش مصنوعی در ایران تاکید کرده و یادآور شده که به این منظور، بودجهای ۳۰ میلیارد تومانی در نظر گرفته شده است.
به گفته این مقام مسئول، مقرر شده که بودجه یاد شده به صورت یارانه در اختیار شرکتهایی قرار گیرد که در زمینه اجاره یا خرید GPU فعالیت میکنند و تا کنون نیمی از این یارانه هم تخصیص داده شده است. مبلغی که البته در قیاس با سرمایههای مورد نیاز در این حوزه، به شدت ناچیز و اندک است و از این رو، استفاده از پردازش ابری، بهترین تدبیر به نظر میرسد.
نکته اینجاست که به کارگیری پردازش ابری به عنوان زیرساخت مهم توسعه هوش مصنوعی در کشور، خود نیازمند زیرساختی دیگر است؛ اینترنت پرسرعت و البته پایدار، نه اینترنتی با کیفیت نامطلوب که به گواه بررسیهای صورت گرفته، در رتبههای پایینی در قیاس با بسیاری از کشورهای جهان و حتی منطقه قرار دارد.
آن گونه که آمارها نشان میدهد، اینترنت ایران در سال ۲۰۲۴ در رتبه ۱۴۳ از میان ۱۸۰ کشور قرار گرفت و در اینترنت همراه اگرچه وضع مان کمی بهتر بود (رتبه ۷۰ از ۱۴۰ کشور جهان)، اما با اختلال وسیع و قطعیهای پرتکرار (که با برنامه خاموشی، به شدت تشدید هم شده است) مواجه بودیم.
این وضعیت نه تنها کاربران روزمره، بلکه شرکتها و سازمانهای فعال در حوزه هوش مصنوعی را نیز با چالش مواجه میکند، چراکه این پدیده نوظهور جهانی یعنی AI، نیازمند انتقال و پردازش دادههای حجیم و برخط است و کیست که نداند چنین امکانی در کشورمان فراهم نیست. مسالهای که سالهاست اعتراض کاربران ایرانی را به دنبال داشته و به نوعی، به دغدغه دائمی مردم بدل شده است.
اینجاست که میشود گفت توجه به هوش مصنوعی در ایران با یک تناقض آشکار مواجه است. از یک سو، دولت و بخش خصوصی سرمایهگذاری قابل توجهی در توسعه هوش مصنوعی انجام داده و یا در دست اقدام دارند و از سوی دیگر، اینترنت بهعنوان پیشنیاز اصلی برای بهرهبرداری از این فناوری، با مشکلات جدی روبهروست.
پارادوکسی که تامل در آن، این سوال را به دنبال دارد که آیا با اینترنت کند و همراه با اختلال و قطعی در کشور، میتوان انتظار موفقیت در پردازش ابری داشت یا قرار است سرمایهگذاریهای صورت گرفته در حوزه هوش مصنوعی در کشور به دلیل مشکلات زیرساختی کشور در اینترنت، به هدر برود؟
یا این سوال که آیا هوش مصنوعی ملی و بومی بدون دسترسی عموم ایرانیان به آن معنا دارد و میتواند به بهبود زندگی مردم منجر شود؟ آیا قرار است مردم با اینترنتی به شدت کند که اختلال و قطعی به بخش جدایی ناپذیر آن تبدیل شده، از این فناوری بهرهمند شوند؟ آیا چنین چیزی ممکن است؟
سوالات و ابهاماتی که زمانی رفع میشوند که افزایش پهنای باند و ارتقاء تجهیزات زیرساختی برای کاهش اختلالات و قطعیها در دستور کار کشورمان قرار گیرد تا حداقلهای مورد نیاز برای توسعه هوش مصنوعی و ارائه آن به عموم مردم، فراهم آید. طرح و تدبیری که تحقق آن نیازمند سرمایه گذاری وسیع و هنگفت است.
وضعیتی که تا تغییر نکند، نه خرید جیپییو و نه اجاره آن به صورت ابری، راه به جایی نخواهد برد و در نتیجه به تحقق اهداف ترسیم شده در حوزه هوش مصنوعی از جمله پیشرفت علمی و اقتصادی منجر نخواهد شد. اهدافی که تحقق آنها در گرو حل مشکلات پرشمار اینترنت در کشور و حتی رفع موانعی مانند فیلترینگ است و تا این اهداف محقق نشوند، بعید است سرمایهگذاری در هوش مصنوعی نتیجه بخش باشد.