تیرخلاص مجلس به سازمان ملی هوش مصنوعی!

به گزارش «نبض فناوری»، سازمان ملی هوش مصنوعی که در سال ۱۴۰۲ با هدف سیاست‌گذاری و هماهنگی فعالیت‌های این حوزه تأسیس شد، عملاً به نهادی بلاتکلیف تبدیل شده که آینده آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در این میان، طرح جدید مجلس برای ایجاد سازمانی متفاوت با همین عنوان، می‌تواند تیر خلاصی به ساختار فعلی باشد و چالش‌های این حوزه را بیش از پیش پیچیده‌تر کند.

این سازمان ملی در دی‌ماه ۱۴۰۲ با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و با هدف قرار گرفتن ایران در جمع ۱۰ کشور برتر جهان در این حوزه تأسیس شد. سازمانی که قرار بود به‌صورت مستقل و زیر نظر رئیس‌جمهور فعالیت کرده و زیست‌بوم هوش مصنوعی کشور را ساماندهی کند، اما از همان ابتدا با مشکلات ساختاری و مدیریتی مواجه شد.

مشکل زمانی بیشتر شد که افتتاح رسمی سازمان آنقدر به تاخیر افتاد که رئیس جمهور در سفر استانی آسمانی شد و در تیرماه سال ۱۴۰۳، سرپرست وقت ریاست‌جمهوری این سازمان را افتتاح کرد. افتتاحی در واپسین روز‌های دولت نیمه تمام سیزدهم که معلوم بود به رقم خوردن اتفاق مثبتی در این سازمان منجر نخواهد شد.

کمتر از یک سال از این افتتاح، اوضاع در این حوزه به قدری تغییر کرد که شایعاتی درباره انحلال سازمان ملی هوش مصنوعی بر سر زبان‌ها افتاد و بازار گمانه زنی‌ها در این خصوص داغ شد؛ از جمله این گمانه زنی ها، تغییر جایگاه سازمان و الحاق آن به زیرمجموعه برخی نهاد‌ها از جمله معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری یا حتی واگذاری وظایف آن به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود.

البته به رغم شایعات، هنوز این سازمان اسما پابرجاست، هرچند معاون توانمندسازی زیست‌بوم سازمان ملی هوش مصنوعی اعلام کرده که این سازمان بودجه‌ای برای فعالیت ندارد و ماموریت‌های مربوط به این حوزه هم جسته و گریخته و در فرایندی نه چندان شفاف، توسط نهاد‌های دیگر در حال انجام است!

از جمله این ماموریت‌ها می‌توان به احداث مزرعه GPU، ساخت مدل ملی هوش مصنوعی و توسعه دستیار هوش مصنوعی برای رئیس‌جمهور و وزرا اشاره کرد که توسط معاونت علمی ریاست جمهوری در حال انجام است. این در حالی است که اجرای سند ملی هوش مصنوعی با دستور رئیس جمهور به معاون اول وی سپرده شده و از سوی دیگر، وزارت ارتباطات نیز تلاش می‌کند نقش پررنگ‌تری در این حوزه ایفا کند.

اوضاع پیچیده و سرگیجه‌آور هوش مصنوعی در کشور

در جلسه هیات دولت در ۲۵ آذر ۱۴۰۳، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، ایجاد سازمانی مستقل برای مدیریت هوش مصنوعی را «غیرقابل قبول» دانست و به ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، مأموریت داد تا رویکرد ملی هوش مصنوعی را تدوین کند. این تصمیم، تناقض آشکاری با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی ایجاد کرد و پرسش‌هایی درباره هماهنگی میان نهاد‌های مختلف به وجود آورد.

در حال حاضر، حوزه هوش مصنوعی در ایران با نوعی هرج‌ومرج مدیریتی مواجه است. سازمان ملی هوش مصنوعی، که قرار بود متولی اصلی این حوزه باشد، عملاً فلج شده و وظایف آن میان نهاد‌های مختلف تقسیم شده است. معاونت علمی، وزارت ارتباطات، معاون اول رئیس‌جمهور و حتی مرکز ملی فضای مجازی، همگی به‌نوعی در این حوزه دخیل هستند، اما نبود یک نقشه راه مشخص و هماهنگی میان این نهادها، پیشرفت در این حوزه استراتژیک را کند کرده است.

رضا تقی‌پور، رئیس فراکسیون هوش مصنوعی و دانش و فناوری‌های دانش‌بنیان مجلس، در گفت‌وگویی اعلام کرد که طبق برنامه هفتم توسعه، برنامه ملی هوش مصنوعی باید ظرف شش ماه پس از ابلاغ تدوین می‌شد، اما با گذشت بیش از نه ماه، هنوز تکلیف سازمان متولی مشخص نشده است. این وضعیت نشان‌دهنده فقدان یکپارچگی و برنامه‌ریزی منسجم در سیاست‌گذاری هوش مصنوعی است.

طرح جدید مجلس؛ تیر خلاص!

در میانه این بلاتکلیفی، نمایندگان مجلس در قالب یک طرح، تلاشی تازه برای ابداع دوباره سازمان ملی هوش مصنوعی با مولفه‌ها و مختصات متفاوت را در دستورکار قرار دادند؛ طرحی که برای بررسی به کمیسیون صنایع و معادن مجلس رفت و حالا خبر می‌رسد که در نشست اخیر این کمیسیون، کلیات و جزئیات آن به تصویب رسیده و مهیای بررسی در صحن علنی مجلس شده است.

در این طرح، پیشنهاد تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی جدیدی زیر نظر رئیس‌جمهور داده و چهار بخش برای فعالیت آن پیش‌بینی شده است. نکته قابل‌توجه اینجاست که در این طرح هیچ اشاره‌ای به سازمان ملی هوش مصنوعی فعلی نشده و با ساختاری تازه، نهاد‌های دیگری هم در این حوزه دخیل شده‌اند که می‌تواند بر پیچیدگی‌ها بیافزاید.

طرحی که باید در دستور کار بررسی در صحن علنی مجلس قرار گیرد و در صورت تصویب در صحن، به شورای نگهبان ارجاع داده می‌شود تا پس از تأیید، برای اجرا به دولت ابلاغ شود. فرایندی که ممکن است در مسیر طی آن، تغییرات زیادی در طرح اعمال شده و حتی تکلیف سازمان فعلی ملی هوش مصنوعی را هم مشخص نماید، اما در هر حال، همه چیز را در این حوزه به روز نخست بازخواهد گرداند و احتمالا مشکلاتی تازه به وجود خواهد آورد.

اتفاقی عجیب که بایستی دید چه بر سر دستاورد‌های اندک کشور در این حوزه خواهد آورد و چه مسائل و مشکلات تازه‌ای در این حوزه به دنبال خواهد داشت. مسایل حاشیه سازی که با توجه به سرعت شدید پیشرفت دیگر کشور‌ها در حوزه هوش مصنوعی و ضرورت حضور پرقدرت کشورمان در این عرصه، بایستی از بروزشان جلوگیری به عمل آورد، اما در کمال تعجب، مجلس شورای اسلامی با قدرت به دنبال رقم زدنش است!