به گزارش «نبض‌فناوری»؛ سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری با حضور در برنامه «نگاه یک» درباره «نقش شرکت‌های دانش‌بنیان برای غلبه بر تحریم» صحبت کرد و به سوالاتی در این رابطه پاسخ داد.

ستاری در پاسخ به نخستین سوال درباره چرایی ترور شهید فخری‌زاده به دست دشمنان کشور با توجه به جایگاه و دستاوردهای علمی وی، گفت: موضوع آخرین جلسه‌ای که در خدمت این شهید بودم درباره کارهایی بود که روی واکسن کرونا انجام داده اند. ایشان به جایگاه خوبی رسیده بود و جوانان کشور نباید بگذارند راهی که ایشان در طول سال‌ها حیات پیمودند، دچار وقفه شود.

 

*ترور حتی باعث انگیزه مضاعف می‌شود

معاون علمی و فناوری ریاست‌ جمهوری در پاسخ به این سوال که آیا ترور این دانشمند خللی در فعالیت‌های علمی ایجاد می‌کند؟ گفت: در بسیاری مواقع، اقدامات این چنینی باعث انگیزه مضاعف می‌شود و سابقه چنین اقداماتی مثلا در ترور دکتر علیمحمدی، دانشمند هسته‌ای، نشان داد که با چنین اقداماتی برنامه کشور متوقف نشده است.

وی اضافه کرد: حرکت پیوسته‌ای در حوزه علم و فناوری در حال انجام است. خودم زمانی فکر می‌کردم که توسعه، بحث سخت‌افزاری مثل تولید سیمان و کشاورزی است؛ اما بعدا به این نتیجه رسیدم که توسعه، بحث نرم‌افزاری است، اکنون معتقدم که توسعه یک بحث فرهنگی است. زیرا وقتی فرهنگ کشور مبتنی بر اقتصاد نفتی است، این فرهنگ از کوچه و خیابان آغاز می‌شود و تا رده‌های بالا جریان دارد. وقتی داستان کارآفرینان را می‌خوانیم می‌بینیم که اغلب داستان مشترکی است.

وی با اشاره به وظیفه مسوولان در برابر مردم، گفت: ما پول مالیات مردم در دانشگاه‌های دولتی درس خوانده ایم و باید هدفمان این باشد که مشکل مردم را حل کنیم.

ستاری گفت: تلاشی که در 7 سال گذشته در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شده، تشکیل اجزای اکوسیستم نوآوری در کشور است. تحقیقات پایه بالاخره به نتیجه تجاری می‌رسد و داشتن اکوسیستم نوآوری یک ضرورت است.

 

*ایران بزرگترین سیستم نوآوری منطقه را دارد

ستاری گفت: ایران بزرگترین سیستم نوآوری در منطقه را دارد. در حال حاضر 5 هزار و 500 شرکت دانش‌بنیان در کشور داریم و در سال 98 فروش این شرکت‌ها 120 هزار میلیارد تومان بوده است.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری تصریح کرد: در حوزه‌های مختلفی از جمله سلول‌های بنیادی، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و هوافضا وضعیت خوبی در منطقه و گاها در آسیا داریم و به ویژه در حوزه‌های هوش مصنوعی و ICT وضعیت به مراتب بهتری داریم.

وی گفت: پایه اصلی فکری ما در تجاری‌سازی فناوری، سرمایه‌گذاری دولت و رسیدن به محصول توسط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است. تحول وقتی ایجاد می‌شود که بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کند و این کار در گرو ایجاد فرهنگ اکوسیستم نوآوری در کشور است.

 

*چرا برخی کشورها با نیروی انسانی و منابع ملی کمتر از ایران، در حل مشکلات موفق ترند؟

ستاری در پاسخ به این سوال که بسیاری از کشورها نسبت به ایران، نیروی انسانی و منابع ملی بسیاری کمتری دارند، چرا آنها در حل مشکلات موفق تر هستند؟ توضیح داد: ایران 6 هزار سال تاریخ، علم، فناوری، دانش و آقایی در دنیا دارد. زمانی که ابن سینا، خوارزمی و فارابی را داشتیم آیا با اتکا بر منابع زیرزمینی آن جایگاه و داشته‌ها را به دست آورده بودیم؟

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: بدترین اتفاق، عادت دادن فرزندان این کشور به زندگی کارمندی است. خدا موهبتی بالاتر از نوآوری به بشر نداده است. تمام اقتصادهای وابسته به منابع طبیعی، اقتصادهای چاقی هستند و با رانت و وابستگی دست و پنجه نرم می‌کنند.

 

*هر چقدر تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر باشد، ضربه وابستگی سبک‌تر می‌شود

ستاری در واکنش به اینکه بسیاری از مردم این حرف‌ها درباره بدی زندگی کارمندی و هدایت کردن به سمت نوآوری و ایجاد ارزش افزوده دانش‌بنیان و سودمند بودن آن برای زندگی مردم، شعار است، گفت: ثابت شده که میزان شرکت‌های دانش‌بنیان و میزان ضربه پذیری از وابستگی رابطه مستقیم دارد.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: بودجه کشور بر پایه 3 بخش دفاع، بهداشت و آموزش استوار است. مثلا در بخش آموزش کشور کم هزینه نمی‌کنیم، پس چرا در بخش آموزش کشور تحولی نداریم؟

وی ادامه داد: در 7 سال گذشته سعی کردیم که به نسبت هزینه‌ای که برای بخش فناوری می‌کنیم، بازدهی و تاثیر روی زندگی مردم را افزایش دهیم تا مردم اثرات این تغییر را در زندگی خود ببینند.

 

*چه طور شد که اکو سیستم فناورانه سلامت کشور، در کرونا موفق عمل کرد؟

ستاری با ذکر مثالی درباره اثرات اکوسیستم نوآوری بر زندگی مردم، گفت: کشوری مثل ایران که 3 میلیون دانشجو و 12 میلیون فارغ التحصیل دارد را نمی توان با صنعت کارخانه‌داری اداره کرد. صنعت متشکل از طراحی تا تولید است و با کارخانه‌داری که مونتاژ کاری است تفاوت دارد.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری تاکید کرد: مخالفت جدی و ساختارهای کشور از جمله بروکراسی زیاد، در مقابل نوآوری در کشور علم شده‌اند. گاهی یک فرد نوآفرین زمین می‌خورد و به او کمک می‌شود که بلند شوند گاهی بیشتر زمین زده می‌شود و مایوس‌تر می‌شود.

وی با ذکر مثالی گفت: سال 94 در همین تلویزیون منازعه‌های جدی در بحث تاکسی‌های اینترنتی بود که امروز این بحث‌ها خنده دار شده است. موارد مشابه در این مورد بسیار است؛ این رویه یعنی وجود ساختارهای مقاوم در برابر نوآوری.

ستاری تصریح کرد: در حال حاضر اکو سیستم نوآورانه فعالی در حوزه سلامت در کشور داریم. وقتی ویروس کرونا شیوع پیدا کرد، همه ساختارها و بروکراسی‌ها را با یک خط VIP کنار زدیم و با همه سازمان‌های مرتبط هماهنگ کردیم که محصولات را زودتر بررسی کنند تا به نتیجه برسند و حتی محصول را پیش‌ خرید کنند. در نتیجه این رویه بود که امروز فقط در یک شرکت ایرانی، پتانسیل تولید یک میلیون کیت تشخیص کرونا وجود دارد و تجهیزات اتاق ICU، اتاق عمل و ونتیلاتور را در کشور می‌سازیم.

وی یادآور شد: این اتفاق با وجود اکوسیستم فعال حوزه سلامت در کشور رخ داد. یعنی این طور بود که کلی کارخانه با ماشین آلات آماده در کشور داشتیم که وقتی تولید ماسک ضروری شد به بحث تولید ماسک وارد شدند. این شرایط آنقدر ویژه بود که اگر پول هم داشتیم کشوری حاضر نبود وقتی خودش به ونتیلاتور احتیاج دارد به ما بفروشد. پس ثابت شد که حتی گاهی پول و واردات هم مشکل کشور را حل نمی کند.

 

*بخش سنتی بداند شانسی در مقابل نوآوری ندارد

ستاری در پاسخ به این سوال که چرا دولت برای شکسته شدن این ساختارهای مقاوم اقدام نمی کند؟ گفت: این مبارزه‌ای مستمر است و این طور نیست که فقط با اراده دولت مقاومت‌ها شکسته شود. مثلا سیستم توزیع کالا در کشور مشکل دارد، سال‌ها رانت و مشکلاتی که حتی بخش خصوصی هم به آن دامن زده اند، فقط با اراده دولت رفع نمی شود.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری تاکید کرد: این مقاومت‌ها فقط با اصرار کارآفرین‌ها و نوآفرین‌ها شکسته می‌شود. بخش سنتی بداند هیچ شانسی در مقابل این افراد کارآفرین و نوآفرین ندارد. زیرا آنان اساسا با قاعده دیگری و در زمین دیگری بازی می‌کنند.

 

* خود دانش‌بنیان‌ها رانتی نیستند؟

ستاری در پاسخ این سوال که برخی افراد اساسا نسبت به ماهیت شرکت‌های دانش‌بنیان ابهام دارند و مطرح می‌شود که دانش‌بنیان‌ها خودشان نوعی رانت هستند، گفت: محصول حاصل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پژوهش است؛ البته ممکن است که دولت ریسک سرمایه‌گذاری را پذیرفته باشد و به نوعی از آن شرکت حمایت کرده باشد. قبلا ممکن بود دولت سرمایه‌گذاری هم کند اما منجر به محصول نشود.

وی ادامه داد: زمانی در دانشگاه‌های معتبر حتی ننگ و بد بود که بگوید استادی شرکت دارد، الان تجاری سازی افتخار دارد و طبق قانون هم استاد می‌تواند کار تجاری کند و این رویه را به دانشگاه هم ببرد. پس دیدگاه‌ها و برداشت از حمایت در حال تغییر است.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: شرکت دانش‌بنیان یعنی اینکه توانسته ایم سرمایه‌گذاری را در بخش خصوصی وارد کنیم. با این رویه بود که توانستیم کارهای جدیدی انجام دهیم. قبل از این، در تاریخ این کشور نداشتیم که شرکت خصوصی روی واکسنی مثل کرونا کار کند.

 

*ایران در بیوتکنولوژی رتبه اول منطقه است

ستاری با اشاره به دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان کشور، گفت: امروز در حوزه بیوتکنولوژی یکی از قدرت‌های آسیا هستیم و رتبه اول منطقه را در اختیار داریم.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری توضیح داد: حسن ما در این حوزه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است و این چیزی است که حتی بسیاری از شرکت‌های رقیب ما در منطقه ندارند. شرکت مدرنا که امروز واکسن کرونا را تولید کرده، روزی یک استارتاپ بوده است یا فایزر، دیگر همکار در تولید واکسن کرونا، شرکت است؛ شرکت‌ها هستند که می‌توانند تولید انبوه واکسن را انجام دهند. یک دانشگاه که واکسن تولید نمی کند.

به گفته ستاری، اخیرا یکی از این شرکت‌های ایرانی واکسن سرطان دهانه رحم را تولید کرده است. شرکت دیگری در حوزه تولید واکسن آنفولانزا فعالیت می‌کند که امیدواریم سال آینده دیگر نیاز به واردات واکسن آنفولانزای انسانی نداشته باشیم.

وی اضافه کرد: همچنین 5 یا 6 واکسن انسانی دیگر هم در بخش خصوصی در حال تولید است که هم اکنون فاز حیوانی را طی کرده اند و آمادگی ورود به فاز انسانی را دارند.

وی با اشاره به آخرین پیشرفت‌های شرکت‌های ایرانی در تولید واکسن کرونا، گفت: همان طور که اخیرا وزیر بهداشت اعلام کرد یک واکسن ایرانی کرونا مجوز تست انسانی گرفت و تا هفته‌های آینده 3 گروه دیگر هم مجوز تست انسانی می‌گیرند. البته ستاد ملی مدیریت کرونا باید در این باره اخبار را اعلام کند.

 

*اگر محصول از شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی انتظار می‌رود، این همه پژوهشگاه دولتی در کشور چه می‌کنند؟

ستاری در پاسخ به این سوال که اگر تولید محصول بر پایه پژوهش از شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی انتظار می‌رود، پس این همه پژوهشگاه و پژوهشکده دولتی در کشور چه می‌کنند؟ گفت: یک زمانی پژوهشگاه‌ها در ذیل سازمان‌ها تاسیس شدند که مشکل سازمان‌های خودشان را حل کنند نه اینکه مشکلات پایه‌ای کشور را حل کنند.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری اضافه کرد: خوشبختانه شاهد تغییر رویکردی در سازمان‌های دولتی در این باره هستیم که بسیاری از ارگان‌ها در حال تاسیس پارک علم و فناوری یا مرکز رشد مختص به حوزه فعالیت خودشان هستند.

وی گفت: برای مثال صندوق خطر پذیر صنعت نفت در حال ایجاد است که ریسک سرمایه‌گذاری شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه نفت را کاهش می‌دهد.

 

*چرا دانش‌بنیان‌ها در حل مشکل صنعت خودروسازی مفید واقع نمی شوند؟

ستاری در پاسخ به سوال که صنعت خودرو سازی دچار مشکلات فراوانی است که کشور، صاحب صنعت و مردم را درگیر کرده است، چرا دانش‌بنیان‌ها در حل مشکل صنعت خودروسازی مفید واقع نمی شوند؟ گفت: صنعت خودرو کشور از پایه مونتاژ کاری بوده است. اگر می‌خواهیم جایی در صنعت خودرو داشته باشیم باید صنعت خودروسازی داشته باشیم نه کارخانه خودرو سازی.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: وقتی تحریم می‌شویم می‌بینیم که در تامین ECU خودرو مشکل داریم. پس صاحب صنعت نیستیم.

وی افزود: یکی از مشکلات اصلی در این حوزه هم بحث ساختارها است. همیشه به سازمان غذا و دارو خیلی انتقاد وارد می‌شود اما همواره می‌گویم که‌ای کاش سازمانی مثل سازمان غذا و دارو در دیگر صنایع مثل خودروسازی و هواپیمایی هم وجود داشت. گاندی درباره مسیر نوآوری می‌گوید که اول نادیده گرفته می‌شوید، بعد مسخره‌تان می‌کنند، بعد کتک می‌خوردید و بعد می‌برید. این مسیر را در کشور زیاد دیدیم. زمانی در اعتراض، شیشه‌های شرکت‌های بیمه آنلاین را می‌شکستند، اکنون همه بیمه‌ها افتخار می‌کنند که با استارتاپ‌ها همکاری دارند و خدمات نوین به مشتری ارائه می‌کنند.

ستاری تصریح کرد: این اکوسیستم اگر در حوزه‌های دیگر مثل خودروسازی و کشاورزی وارد شود هم تحول آفرینی می‌کند. هر چقدر شرکت‌های دانش‌بنیان را در این حوزه‌ها راه دهیم موفقیت بیشتر است.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: فردا افراد و روزنامه‌های مختلف درباره این بحثی که امشب درباره خودرو مطرح کردیم صحبت می‌کنند، زیرا همه به موضوع خودرو حساس هستند، اما قصد نداریم وارد حاشیه شویم. اگر از بحث خودرو خارج شویم، در همین صنعت مرغ سالانه 3.5 میلیارد دلار واردات از جمله واردات نهاده و واکسن داریم. یعنی در صنعت مرغ دچار وابستگی هستم. البته تا آخر این دولت حدود 15 واکسن تولید خواهیم کرد.

 

*اگر محصول داخلی با خارجی رقابت نمی کند، در زمین خودمان از حریف باخته ایم

ستاری درباره طرح مشترک این معاونت با خودروسازی‌ها برای تولید خودروی داخلی، گفت: طرح هایی در این باره داریم که بر پایه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و البته در همکاری با شرکت‌های فعلی خودروساز است.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: در تحریم شرکت‌های خودروسازی درهای خود را بیشتر از قبل به سوی شرکت‌های دانش‌بنیان باز کردند. اما این رویه هنوز کارخانه داری است و یک قدم رو به جلو است. تا زمانی که در بحث طراحی وارد نشویم صاحب صنعت نمی شویم. البته این تصمیم برعهده وزارت صنعت است و ما همراه برای توسعه صنعت خواهیم بود. خودروسازها هم به دنبال طراحی پلت فرم‌های اختصاصی خودشان هستند.

وی ادامه داد: اگر محصولی داریم و در بازار داخلی با محصول خارج از کشور رقابت نمی کند، حتما یک مشکلی داریم. نمی شود در زمین خودمان از حریف بیازیم. اکنون در حوزه سلامت، شرکت‌های داخلی با محصول خارجی که بعضا با دلار 4 هزار و 200 تومانی وارد می‌شود رقابت می‌کنند. البته در حوزه خودرو هم شرکت‌های قدری داریم.

ستاری تاکید کرد: ما کشوری هستیم که 100 سال نفت فروخته است و کالا وارد کرده است؛ روح ساختار و فرهنگ کشور حمایت از واردات است؛ تغییر فرهنگ هزینه دارد و همین فردا اصلاح نمی شود.

 

*ایران 2 هزار دانشجو را از خارج بازگرداند

ستاری در پایان به پرسش همیشگی از آمار فرار مغزها پاسخ داد.

وی گفت: فرار مغزها داریم؛ نگفته ام که نداریم؛ اما گاهی آمار دروغ در این باره منتشر می‌شود. برای مثال گفتند که براساس گزارشی خارجی در سال 2009 ایران رتبه اول فرار مغزها را داشته است که در واقعا اصلا چنین گزارشی وجود خارجی نداشت. کسی این موضوع را نفی نمی کند و در دنیا هم آمار مهاجرت رو به افزایش است. اما ما حتی جز 20 کشور اول دنیا هم در فرار مغزها نیستیم.

در این باره منابع کاملا رسمی و صحیح از جمله سازمان ملل، اداره مهاجرت آمریکا، اداره مهاجرت کانادا و کشورهای اروپایی وجود دارند و اتفاقا یکی از پرسش‌های اصلی من این است که چرا جامعه دانشگاهی در واکنش به اعلام چنین آماری، بررسی و راستی آزمایی نمی کند و آمار صحیح را استخراج نمی کند؟

وی گفت: اخیرا رصدخانه مهاجرت در دانشگاه صنعتی شریف راه اندازی شد و نخستین سالنامه و کارنامه را هم مهاجرت کرد. آمار این منابع سازمان ملل، اداره مهاجرت آمریکا، اداره مهاجرت کانادا و کشورهای اروپایی است که اعدادی کاملا متفاوت با اعداد اشتباه و دروغ را نشان می‌دهد.

ستاری گفت: اشتباهی که درباره دانشجویان مشغول به تحصیل در خارج از کشور داریم این است که باید روی سیاست‌های بازگشت این افراد کار کنیم که به کشور باز گردند، اگر مایلند شرکت خود را تاسیس کنند یا عضو هیات علمی شوند. در همین رابطه با سیاست هایی که در 7 سال گذشته در این معاونت داشته ایم توانسته ایم 2 هزار نفر را به کشور برگردانیم که عدد قابل توجهی است. چین یکی از کشورهای موفق در بازگشت دانشجوهایشان است.

 

*چین، جای ایرانی‌ها در بزرگترین کلونی دانشجویان خارجی در آمریکا را گرفت

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به دانشجویان مشغول به تحصیل در خارج از کشور، گفت: اتفاقا به نسبت دانشجوهایی که در کشور درس می‌خوانند دانشجوهای زیادی در خارج از کشور نداریم. این آمار قبل از انقلاب بسیار بیشتر بود. قبل از انقلاب 170 هزار دانشجوی داخل و 100 هزار دانشجوی خارج داشتیم. در آن زمان ایران با 56 هزار دانشجو، بزرگترین کلونی دانشجویان خارجی در آمریکا را داشت. در حال حاضر حدود 47 تا 52 هزار است دانشجوی خارجی داریم و تقریبا 1 درصد از دانشجویان ایرانی در خارج از کشور تحصیل می‌کنند.

وی ادامه داد: هم اکنون چین با 300 تا 350 هزار دانشجو در آمریکا بزرگترین کلونی دانشجویان خارجی در آمریکا را دارد.

ستاری افزود: حتی در کشورهای عربی هم حدود 30 درصد از دانشجوهایشان خارج از کشور هستند.