آیا صفحات تاریخی اینستاگرام معتبرند؟
به گزارش« نبض فناوری» در سال‌های اخیر، فناوری‌های جدید در تلفن‌های هوشمند و انواع برنامه‌های ارتباطی که بر این تلفن‌ها نصب می‌شوند، زمینة ارتباط آسان و تبادل اطلاعات را، بیش از هر زمان دیگر، برای افراد جامعه از هر گروه سنی و تحصیلی با گرایش‌های فکری و سیاسی مختلف فراهم آورده است. حضور افراد در شبکه‌های اجتماعی، یکی از ویژگی‌های خاص ارتباطی عصر حاضر است، به‌گونه‌ای که به نظر می‌رسد برای انسان معاصر، به کار نگرفتن این ابزارهای ارتباطی غیر ممکن و یا بسیار دشوار باشد. یکی از پرطرفدارترین شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام است که به شکل یک برنامه برای تلفن همراه و به منزلة یک «رسانة اجتماعی تصویری» به کاربران معرفی شده و با توجه به همین ویژگی‌ها در زندگی روزمره میلیون‌ها کاربر جایگاه خاصی یافته است.
محتوا در اینستاگرام، بنا بر بررسی‌های محققان، دامنه‌ای بسیار گسترده و تنوع فراوان دارد که موضوع‌های تاریخی هم از آن جمله است. تولیدکنندگان محتوای تاریخی در اینستاگرام بر اساس پژوهش محققان به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند: 1) مراکز تحقیقاتی و پژوهشی دولتی و خصوصی رسمی؛ 2) پژوهشگران و محققانی که نتایج تحقیق‌های تاریخی خود و دیدگاه‌های علمی را به اشتراک می‌گذارند؛ 3) آرشیوها و پایگاه‌های اسنادی تاریخی که گزیده اسناد خود را به اشتراک می‌گذارند؛ 4) ناشران مجله‌ها و کتاب‌های تاریخی که به معرفی تازه‌های نشر اقدام می‌کنند و 5) اشخاص حقیقی، که به انتشار مطالب تاریخی فقط به‌عنوان یک محتوا برای جلب توجه دنبال کنندگان اقدام می‌کنند.
در این رابطه، یکی از محققان کشور از دانشگاه صداوسیما اقدام به انجام پژوهشی کرده که در آن صفحه‌های تاریخی فارسی در شبکه اجتماعی اینستاگرام با رویکرد سواد رسانه‌ای تجزیه و تحلیل شده‌اند.
در این پژوهش، محقق کوشیده با توجه به فقدان مطالعاتی ازاین‌دست، با رویکردی پدیدارشناسانه و با استفاده از روش مصاحبه با کاربران این صفحه‌ها به فهم بهتر این پدیده و پاسخ به سؤال‌های تحقیق دست یابد. در این تحقیق از کاربران، دربارة پست‌های هفت صفحة تاریخی شخصی در اینستاگرام، که دنبال‌کنندگان زیادی داشته‌اند درباره اعتبار محتوایی، ارزش‌گذاری برای اشتراک، تشویق به مطالعه تاریخی و تأثیر بر دانش تاریخی کاربران سؤال شده است.
نتایج این بررسی‌ها نشان می‌دهد که این‌گونه صفحه‌ها در روش تولید محتوا پیرو الگوهای عمومی شبکه‌های مجازی بوده و اهمیت اعتبار محتوایی را در انتشار مطالب تاریخی مورد توجه قرار نداده‌اند. محتوای آن‌ها دور از بی‌طرفی و دارای سوگیری آشکار بوده و مخاطب را برای کسب اطلاعات بیشتر تشویق نمی‌کند.
ویدا همراز، استادیار و محقق گروه رادیو دانشکده تولید دانشگاه صداوسیما در این خصوص می‌گوید: «مشاهده و تحلیل صورت گرفته، نشان می‌دهد که علیرغم افزایش صفحه‌هایی با محتوای تاریخی در اینستاگرام، که یکی از پرطرفدارترین شبکه‌های اجتماعی است، سبک و شیوه خاصی برای تولید محتوای تخصصی و پراهمیتی چون تاریخ، وجود ندارد».
او می‌افزاید: «محتوای تاریخی ازنظر گردانندگان این صفحه‌ها، همچون هر محتوای دیگری، فقط برای افزایش دنبال کنندگان و به‌احتمال زیاد، درآمدزایی از تبلیغات ارائه می‌شود. اگرچه ظرفیت ارسال متن و تصویر محدود است، اما انتخاب موضوع و تصویر و سبک نگارش متن بیشتر خرده اطلاعات تاریخی است و فاقد منبع و اعتبار علمی است».
طبق این یافته‌ها، نوع محتوا و شیوه ارائه آن، هیچ کمکی به گسترش دانش و سواد تاریخی جامعه نمی‌کند؛ درواقع بدین شکل فرصت ارتباطی مهمی در حوزه افزایش دانش و سواد تاریخی در جامعه از دست می‌رود. اما نکته مهم دسترسی تعداد زیادی از کاربران به این‌گونه مطالب است که بدون توجه به صحت این مطالب، آن‌ها را انتشار می‌دهند. بدیهی است، راهکار عملی برای محدود کردن این صفحه‌ها، با توجه به رویه حاکم بر شبکه‌های اجتماعی، وجود ندارد و این صفحه‌ها به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
اما به اعتقاد همراز، «آنچه مهم است، عدم حضور مؤثر محققان و متخصصان تاریخ در شبکه‌های اجتماعی، برای انتشار دانش تاریخی و تعامل با کاربران به شیوه‌های جدید است. می‌توان گفت بسیاری از متخصصان تاریخ، هنوز به شیوه‌های سنتی ارتباط شفاهی چهره به چهره و یا انتشار اطلاعات مکتوب از طریق کتاب‌ها و مقاله‌های تاریخی تکیه دارند، درحالی‌که سرعت تحول‌ها، در حوزه ارتباطی و رسانه‌ای، فرصت‌ها و امکانات جدیدی را فرهم آورده است».
این یافته‌های علمی پژوهشی که در فصل نامه «رسانه» متعلق به معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شده‌اند، نه فقط اهمیت ورود و حضور هدفمند متخصصان تاریخ به شبکه‌های مجازی، برای تولید محتوای معتبر و اثربخش را مورد تأیید قرار می‌دهند، بلکه بر ضرورت ارتقا سواد رسانه‌ای و افزایش قدرت تحلیل پیام‌ها به‌وسیلة کاربران تأکید دارند.
