آیا صنعت فضایی کشور همانند صنعت هسته‌ای مرزهای ترقی را خواهد پیمود؟
به گزارش خبرنگار «نبض فناوری» امروزه پیشرفت علمی ایران در عرصه‌های مختلف علمی برکسی پوشیده نیست به ویژه در حوزه‌های فناوری پیشرفته از جمله صنعت فضایی و هوافضا محققان ایرانی جایگاه بسیار خوبی در منطقه و حتی در دنیا دارند به طوریکه ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ماهواره‌های مختلفی را به فضا پرتاب کرده و جایگاه خود را در عرصه فناوری فضایی دنیا ارتقا داده است.
باید یادآور شد که تاریخچه سازمان فضایی ایران به اوایل دهه ۵۰ خورشیدی بازمی‌گردد. در سال ۱۳۵۲، مرکز سنجش از راه دور ایران جهت فراهم آوردن امکان استفاده از ماهواره برای سازمان برنامه و بودجه تأسیس شد. بر اساس تصمیم مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۰، این مرکز زیر نظر وزارت پست و تلگراف و تلفن قرار گرفت.
نخستین موشک ایران برای مطالعات علمی و هواشناسی و همچنین پایه‌گذاری دستگاه‌های موقعیت یاب کنونی GPS در فروردین ۱۳۵۵ ازمیدان فرح به فضا پرتاب شد. کشور ایران در حال حاضر دارای فناوری‌های پرتاب فضایی زیرمداری و مداری است. در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۸۶ موشک ماهواره‌بر فضایی ایران به نام «سفیر» برای پروازی زیرمداری به فضا پرتاب شد. برخی از منابع غربی معتقدند که گونه‌ای تغییریافته از موشک شهاب-۳ ایران به نام «پرتابه فضایی شهاب» برای این منظور استفاده می‌شود. گونه تکامل‌یافته این موشک برای پرتاب ماهواره ایرانی امید به مدار زمین در بامداد ۳ فوریه ۲۰۰۹ میلادی (۱۴ بهمن ۱۳۸۷) و در سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ استفاده شد.
حتی برخی از کارشناسان و صاحبنظران معتقدند که ایران پیش از انقلاب اسلامی در حوزه فناوری فضایی در حد صفر بود و تنها مرکز سنجش از دور در کشور وجود داشت که این مرکز تنها وظیفه بهره برداری اطلاعات فضایی برای حوزه‌های نقشه برداری، هواشناسی، کشاورزی و معادن را برعهده داشت.
می‌توان گفت؛ توسعه فناوری فضایی تقریبا با گذشت چندین سال از فعالیت خود همچنان در حال پیشرفت و ترقی است به گونه‌ای که محققان ایرانی به دانش ساخت ماهواره‌های کوچک و دانشجویی، سنجش از راه دور و نیز ماهواره‌بر‌های داخلی دست یافتند.
با توجه به اهیمت کلان این موضوع وزیر ارتباطات وفناوری اطلاعات پیشنهادی دولت سیزدهم برنامه‌های خود را برای توسعه صنعت فضایی اعلام کرده است.
در برنامه عیسی زارع‌پور وزیر احتمالی کابینه دولت سیزدهم آمده است؛ به طـور تاریخـی رویکـرد فضایـی کشـور تـا سـال ۱۳۸۳ نـگاه بـه تأمیـن از بیـرون کشـور بـود و نمـاد آن تـلاش برای خریـد ماهواره زهـره از سـازندگان مختلـف و نهایتـا انعقـاد قـرارداد بـا روسـیه بـود کـه باکارشکنی تامیـن کننـدگان غربـی بـه همـراه بدعهـدی و بدقولـی روسـیه روبـرو شـد. ازایـنرو کشـور از سـال ۱۳۸۵ بـا تدویـن برنامـه ۱۰ سـاله در دو بخـش توسـعه ماهـواره و توسـعه پرتابگـر رویکـرد خـود را بـه اتـکا بـه تـوان داخلـی در کنـار تامیـن نیــاز فــوری از خــارج تغییــر داد ایـن برنامــه هــا هرچنـد نــه بطــور کامــل ولــی تــا ســال ۱۳۹۳ ادامــه داشت و موفقیت‌هـای شگفتی آوری همچـون قـرار دادن ماهـواره در مـدار بـا ماهواره بـر سـفیر نقطـه پایـان حمایـت جـدی دولـت از اجـرای ایـن برنامـه هـا بـود و ادامـه ایـن رویکـرد بـدون نـگاه اقتصـادی بسـیار پرهزینـه و دشـوار شـد تا جایـی کـه در دو سـال پایانی دولـت دهـم، بسـیاری از بودجه هـا قطـع شـد. بـا شـروع دولـت یازدهـم وامید‌های مسئولان ایــن دولـت، رویکردهــای خریــد از خــارج تقویــت شـد و مذاکراتــی بــا طرف‌هــای روســی و فرانســوی صــورت پذیرفــت، متأســفانه در ایــن مســیر نــگاه توســعه تمامــی زنجیــره ارزش به صــورت همزمــان، مورد توجـه واقـع نشـد و حتـی مـورد بی اعتنایی قـرار گرفـت. باید توجـه داشت کـه توسعه توان فنی در حوزه فضایی، می‌بایست مــداوم و پیوسته باشد بسیاری از متخصصان و مدیــران موفق سال‌های ۸۴ تــا ۹۳ دیگـر در ایـن حـوزه اشـتغال نداشـتند. ایـن موضـوع باعـث عـدم موفقیـت دربسـیاری از فعالیـت هـای فضایـی کشـور بیـن سـال هـای ۹۳ تـا کنـون شـده اسـت. امــا می‌توان ادعا کرد کــه با برنامه ریـزی صحیح و استفاده از ظرفیت‌هــای موجــود فنــی، علمی و انسانی و مشارکت دادن بخــش خصوصــی در ایــن عرصــه، می‌تــوان صنعــت فضایی کشــور را ماننــد صنعت هســته‌ای بــه نقطــه غـرور انگیزی بــرای ارائـه خدمـات فراگیـر، ارزان، بـا فنـاوری بـالا تبدیـل کرد.
اهداف کمی در افق ۱۴۰۴
افزایـش تـوان داخلـی فنـاوری ساخت ماهـواره‌های سنجشی، مخابراتی مدار بالا بـه میزان ۸۰ درصـد
خرید/ساخت و بهره برداری ۳ ماهواره مخابراتی و سنجش از راه دور
ارائه ۱۵ خدمت نوین و با ارزش افزوده فضایی
مدارساخت ماهوراه سنجش از دور با رزولوشن زیر ۱۰ متر
ساخت یک ماهواره عملیاتی مخابراتی و قراردادن آن در مدار
ایجاد حداقل یک اپراتور ماهواره مخابراتی
از عمـده تهدیداتـی کـه در اثـر رشـد فزاینـده فنـاوری‌هـای فضایی در جهـان و محدودیت کشور در دستیابی بـه توان تجـاری در ایـن حـوزه متوجـه کشـور خواهـد شد مـی تـوان بـه مـوارد زیـر اشـاره کرد:
پایـان دوره عملیاتی ظرفیت هـای مخابراتـی فضایـی کشـور تـا سـال ۲۰۳۰ (سـه ترانسـپوندر ماهـواره بـدر) و بـروز محدودیت‌های جــدی برای پخش تلویزیونی و خدمات بانکی کشور
عـدم دستیابی بـه مـدار زمین‌آهنگ در کنـار ظهـور منظومـه هـای ماهـواره‌ای مـدار پاییـن و بـه همـراه ظهـور منظومــه هــای ماهــوارهای بــا قابلیــت ارائــه اینترنــت آزاد و جهانــی (ماننــد منظومــه ماهــوارهای اســتارلینک آمریــکا (از طریـق فضـا و آسـیب بـه کسـب وکار اپراتورهـای مخابراتـی و بـروز مشـکلات عدیـده فرهنگـی و امنیتـی و سـایر تبعـات ناشـی از آن
نبـود دسترسـی بـه داده‌های سنجشی مسـتقل و بـه‌روز بـرای مدیریـت کلان کشـور (امنیـت غذایـی، خشکسـالی، مدیریـت کشـاورزی) و کاربردهـای نظامـی و رفـع تهدیـدات امنیتـی
نبـود دسترسی بـه داده‌های ناوبری دقیـق و بـروز مخاطـرات اقتصـادی در جابه‌جایـی کشتی‌ها و نـاوگان نظامی در شـرایط ایجـاد موانـع و خطـا در دسترسـی بـه داده‌های ناوبری جهانی
عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود کشور
تسـخیر بازارهـای منطقـه و فضـای فرکانسـی پیرامونـی توسـط کشور‌های همسایه (عربستان، امـارات و ترکیـه) در حـوزه فضایـی بـه دلیـل عـدم حضـور فعـال ایـران
شکل گیری انحصار در حوزه پرتاب فضایی توسط قدرت‌های جهانی (پیمان ILS و ...)
چالش‌ها
عدم وجود برنامه بلند مدت جامع و همه جانبه در حوزه فضایی
لزوم توجه جدی به توانمندی‌های داخلی و توسعه فناوری توأم با انتقال دانش فنی در ۸ سال گذشته
وجود قوانین و مقرارت محدود کننده بازار خدمات و محصولات فضایی در کشور
عدم اختصاص بودجه مناسب
عـدم بهـره بـرداری مناسـب کشـور از ظرفیت‌هـای اقتصـادی حـوزه فضایـی (اقتصـاد ایـن حـوزه حـدود ۳۶۰ میلیـارد دلار اسـت کـه مـا امـکان جـذب حداقـل یـک درصـد آن را داریـم)
لزوم حضور فعال و پر قدرت در مجامع بین المللی جهت حفظ منافع کشور
راهبرد‌ها
ارتقـا جایـگاه سازمان فضایـی کشـور و تشـکیل جلسات شـورای عالـی فضایی بـا ریاست رییس جمهـور پـس از ده سـال
تثبیت توانمندی دستیابی به مدار پایین (LEO)
ایجاد و بهره برداری از زیرساخت‌های دستیابی به مدار زمین آهنگ توسعه توانمندی طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجشی با دقت زیر ۱۰ متر
توسعه توانمندی طراحی و ساخت ماهواره‌های مخابراتی با قابلیت ارائه خدمات (Service Satellite Fix) FSS
دستیابی به توانمندی طراحی و استقرار منظومه‌های ماهواره‌ای
ایجاد بستر‌های قانونن و حمایتی جهت شکل گیری و فعال سازی اپراتور‌های ماهواره‌ای با مشارکت بخش خصوصی
رفع و تعدیل قوانین و مقرارت محـدود کننـده بـازار جهـت توسـعه مشـارکت بخـش خصوصـی در تکمیـل زنجیـره ارزش صنعـت فضایـی کشـور
توســعه دانــش فضایــی و برنامه‌ریــزی جهت آزادسازی داده در بخش فضایی جهـت توسعه کسب و کار‌های فضاپایه و توسعه نوپـا (استارتآپ) های حوزه فضـا
تقویت نقش سیاستگذاری دولت و حاکمیت در فضا به جای تصدی گری و اجرا
تعییـن دقیـق حجم اقتصـاد فضایـی کشـورو پایش منظـم زیست بوم و اقتصاد فضایـی بـه منظـور ایجـاد امـکان برنامـه ریـزی فنـی و اقتصـادی توسعه شبکه آزمایشگاه‌های ملی فضایی از طریق تجمیع توانمندی‌های موجود در کشور
تدویـن بسته‌های حمایتـی توسعه فناوری در قالب طـرح هـای کلان ملـی بـا حمایـت دولـت و بهـره بـرداری بخـش خصوصـی
تدوین قانون ملی فضا و مجوز‌های جذاب اقتصادی برای جذب سرمایه بخش خصوصی و سرمایه گذاری خارجی
حمایـت از تشکیل ساختار‌های قدرتمنـد خصوصی-حاکمیتـی (مثـال هایـی موفـق همچـون مپنا در حـوزه بـرق) در حـوزه فضایـی
برنامـه ریـزی بـرای مشـارکت بیـن المللـی و منطقـه‌ای در حـوزه فضـا بـه منظـور کسـب دانـش و سرمایه بـه همـراه گسـترش بازارهـا و تقابـل بـا قـدرت هـای انحصار گرای جهانی بخصـوص آمریکا در مجامـع بیـن المللـی
