چگونه عوارض شیمی درمانی را با استفاده از نانو حامل‌های دارویی کاهش دهیم؟
به گزارش خبرنگار «نبض فناوری» حمید صادقی عضو هیئت علمی پژوهشی گروه مهندسی پژوهشگاه رویان، متخصص شیمی عالی که در طراحی و ساخت نانو حامل‌های دارویی فعالیت دارند در گفتگویی به معرفی اهداف تیم پژوهشی خود پرداختند: ایشان در دو زمینه سامانه‌های دارورسانی و مهندسی بافت در حال فعالیت می‌باشد. طراحی و ساخت زیست مواد هوشمند شامل هیدروژل‌های تزریقی، نانوژل‌ها، نانومیسل‌ها و دندریمرها نیز از علایق پژوهشی ایشان می‌باشد. در حال حاضر نیزهدف این گروه پژوهشی بهبود فرایند شیمی درمانی و کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی با استفاده از نانو حامل‌های دارویی است. در این راستا نانو داروهایی را طراحی می‌کنیم که بتوان از این طریق به صورت هدفمند داروی شیمی درمانی را به جایگاه هدف رسانده و از ورود این داروی سمی به سایر بافت‌های مجاور و ایجاد عوارض جانبی جلوگیری کرد. تاکنون کارهای متعددی در این زمینه انجام شده است و این مسیر در حال رشد و پیشرفت است.
معرفی سیستم دارورسانی ایده آل در درمان سرطان
صادقی در ابتدا از دیدگاه نانوتکنولوژی دارویی، یک سیستم دارورسانی ایده آل در درمان سرطان را تعریف کردند و گفتند که برای این کار سیستمی ایده آل است که در آن داروهای ضد سرطان بارگذاری شوند، مانند نامه ای که در پاکت نامه ای قرار داده شود، محل تومور روی آن نوشته شود و سپس به بیمار تحویل داده شود. حامل نامه این نامه فقط باید به دست گیرنده مورد نظر برسد و توسط سایر بافت‌ها باز یا خوانده نشود، هنوز این هدف قابل دستیابی نیست و قسمت‌های مختلف این سیستم تحویل باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد. برای افزایش دقت و دسترسی تومورها به این بسته پستی دقیقاً چه چیزی لازم است؟ یکی از ترفندهایی که برای بهبود دقت این عملیات استفاده می‌شود، استفاده از نانوذرات مغناطیسی است. یک میدان مغناطیسی خارجی که مانند یک سیستم کنترل از راه دور عمل می‌کند، می‌تواند بسته حاوی داروهای ضد سرطان را برای رسیدن به مقصد حرکت دهد. در بین نانوذرات مغناطیسی، نانوذرات اکسید آهن در دو دهه اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این نانوذرات چابک همه کاره به میدان مغناطیسی خارجی پاسخ می‌دهند، این خاصیت آن‌ها را برای انواع کاربردهای پزشکی مانند تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)، ترمیم بافت، تحویل دارو برای درمان سرطان کاربردی می‌کند.
معرفی نحوه عملکرد سامانه‌های دارو رسانی
در ادامه ایشان به معرفی انواع سامانه‌های دارورسانی اشاره کردند و گفتند که بسته به نوع سامانه‌هایی که طراحی می‌شود، انتخاب نوع سرطان‌ها متفاوت هستند. یک سری سامانه‌ها هیدروژل‌هایی هستند که بصورت ژل در نزدیکی موضع تومور سرطانی تزریق می‌شوند، که حامل دارو هستند و دارو را نیز به تدریج در بافت سرطانی وارد می‌کنند و از این طریق باعث از بین رفتن بافت سرطانی می‌شوند، در حال حاضر نیز از این روش برای دو سرطان کولون و پستان که هدف ما هستند استفاده می‌شوند شیوه کار به این صورت است که ابتدا هیدروژل‌ها باید با سرنگ به محل تومورها تزریق شوند، برای این کار تومورها باید در دسترس باشند و یا از روی پوست باید قابل تزریق باشند مثل سرطان سینه، یا اینکه از طریق یک جراحی ساده در دسترس قرار بگیرند مانند سرطان کولون. یک سری حامل‌ها نانو هستند که در داخل خون تزریق می‌شوند و از آنجا به بافت‌های هدف می‌رسند و معمولا برای تومورهای عمقی که در دسترس نیستند به کار گرفته می‌شوند. ما در هر دو زمینه پروژه‌هایی را داریم و سعی داریم به موازات کشورهای پیشرفته این کار را جلو ببریم که اگر دستاوردی در هر نقطه دنیا به نتیجه رسید بتوانیم سریع‌تر آنرا بومی سازی کنیم تا در دسترس بیماران داخل کشور قرار بگیرد.
رویکرد شما چه مزیتی نسبت به سایر رویکردهای درمانی دارد؟
صادقی در پاسخ به این سوال توضیح دادند که برای شیمی درمانی مشکلی که در حال حاضر وجود دارد، وجود عوارض جانبی آن است، چون بسیاری از بیماران که شیمی درمانی می‌شوند به خاطر عوارض جانبی که داروی شیمی درمانی دارد دچار سایر بیماری‌ها می‌شوند و همین موضوع کیفیت درمان را درآنها بسیار پایین می‌آورد. بنابراین اگر ما با این سیستم طراحی شده جدید از ورود دارو به سایر بافت‌ها جلوگیری کنیم می‌توانیم دارو را به طور کامل در اختیار بافت سرطانی قرار دهیم، که با این روش هم از عوارض جانبی شیمی درمانی جلوگیری شده است و هم اثرات درمانی بهتری در بیمار حاصل می‌شود، بنابراین سه مزیت اصلی این روش کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی، کاهش مقادیر داروی مصرفی که متعاقبا به کاهش هزینه شیمی درمانی منجر می‌شود و در نهایت افزایش کیفیت درمان است.
چالش‌های این رویکرد جدیدچیست؟
صادقی در خصوص چالش‌های این کار اظهار نشان کردند که با توجه به اینکه سامانه‌های دارو رسانی باید از یک سری سدهای درون بدن عبور کنند تا بتوانند دارو را به بافت هدف برسانند، چالش‌های زیادی برای این موضوع وجود دارد که هنوز حل نشده است، ولی خوشبختانه هر کدام از تحقیقات فعال در این حوزه در سراسر دنیا به دنبال حل این چالشها هستند، ما هم هم‌راستا با این تحقیقات پیش می‌رویم تا در نهایت بتوانیم فرایند شیمی درمانی را با کمترین عوارض جانبی به سرانجام برسانیم.
درصد موفقیت شما در این حوزه چقدر بوده است؟
وی در پاسخ به این سوال افزودند که ما در حوزه کار پژوهشی موازی با علوم جهانی پیش می‌رویم، زیرا در سطح جهانی هم هنوز سامانه دارو رسانی با هدف درمان وارد کلین نشده است، در ایران هم علی رغم نتایج خوبی که گرفتیم هنوز این نتایج وارد کلین نشده است. به هر حال تحقیقات در تمام دنیا هم‌افزایی دارند بطوری که اگر در هر نقطه دنیا این تحقیقات به سرانجام برسد، علم این رویکرد نوین یک قدم به کلین نزدیک می‌شود. در این راستا ما با موسسات مختلفی همکاری داریم و پروژه‌های مشترکی تعریف کردیم، از طرفی با توجه به اینکه زمینه کاری ما کاملا بین رشته ای است و بیماری سرطان نیز یک بیماری پیچیده است، یک تخصص نمی‌تواند کار را پیش ببرد، بنابراین در پروژه‌های تعریف شده، محققانی در حوزه‌های زیست شناسی، شیمی، مهندسی، پزشکی، دامپزشکی و حتی پژوهشگرانی در زمینه ریاضی فعالیت دارند.
سخن پایانی
به عنوان سخن پایانی امیدواریم بتوانیم یک قدم هرچند کوچک در کاهش درد بیماران برداریم و بتوانیم موثر و مفید بوده تا در نهایت بتوانیم به یک درمان قطعی برای بیماران سرطانی برسیم.
